TEVFİK FİKRET

Tevfik Fikret'i doğumunun (24 Aralık 1867) 147. yılında sevgiyle anıyor, özlemle arıyoruz!

Bir hüzün yorgunu / Serol Teber

19 Ağustos'ta yitirdiğimiz Tevfik Fikret yapıtlarında kendisini anlatma, benliğinde esen fırtınaları şiirlerine yansıtma yürekliliğini
gösteren ilk büyük şairdi. 'Resmini Yaparken'
şiirinde (Asım Bezirci'nin uyarlamasıyla):

Karşında açığa vuruyorum işte: En
düşkün,
Bir yaşayışla yıkık ve kaygılıyım;
Bu dünyaya daha az bağlıyor beni her
geçen gün,
Her gün biraz daha ölen bu kararsız
hayatım!"
diye yazabiliyordu... 2 Şubat 1898 tarihinde Süleyman Nazif'e yazdığı mektubunda,
"Üzüntü, üzüntü, üzüntü... Üzgünüm kardeşim; şiddetli bir öfke bunalımı içinde sönüyorum. Sebebini söyleyeyim mi?.. Koca bir alem içinde yalnızım Nazif.. En samimi arkadaşlarımın arasında (bile) sokağa çıplak çıkmış bir adam hissi içinde titriyorum..." diye yazar.
Yaşadığı konumu, 'Tasalanma' şiirinde (1895)

"Mezar işkencesine benzer gizli bir acı;
Gönlüm yıkık zayıf gövdem kadar yıkık...
Korkunç ölümden bile korkunç bu
kaygı"
diye anlatabilir. Ve ardından 'Perişan Şiir'de (1895)

"Şu anlattığım yaratık benim
durumumdur,
Bu bir perişan şiirdir ki anlamı
sonumdur."
Fikret'in başkaldırıları, inkârları, acıları ve oluşturduğu melankolik dünyası boşuna değildir. Anneannesi Sakız Adası'ndan getirilmiş, müslüman olmaya zorlanmış. Annesi ne denli koyu bir Müslüman olduğunu kanıtlamak için çok genç yaşta Hacca gitmiş, orada bir salgın hastalıktan ölmüş. Babası, nedeni bugün bile bilinmeyen anlamsız bir jurnal yüzünden Abdülhamit tarafından yaşamboyu sürgüne gönderilmiş ve bir daha İstanbul'u, oğlunu göremeden ölmüş. Kızkardeşi zorla evlendirildiği sarhoş bir koca tarafından dövüle dövüle çok genç yaşta öldürülmüş... Fikret'in kendisi en az üç kez tutuklanıp sorgulanmış; evi sürekli gözetim altında tutulmuş. En yakın arkadaşları Sarayla, Abdülhamit'le anlaşmışlar, küçük çıkarlar uğruna her bir şeylerini feda etmişler. 1908 Meşrutiyet'in ilanından sonra, hiç olmazsa bir şeylerin değişebileceğini umdukları zamanlarda bile toplum eskisinden beter felaketlerin içine sürüklenmiş. Soygunlar, etnik gruplara karşı olan baskılar ve kırımlar çok daha beter artmıştır. Bu koşullarda Fikret yapayalnız Aşiyan'a çekilmiş. Oradan 'toplumun vicdanı' olarak her biri ayrı bir toplumsal başkaldırı olan ve tanrıyı, dini, devleti, despotu inkar eden muhteşem şiirlerini yazmış. Bu tavrıyla kanımca Tevfik Fikret, Osmanlı - Türkiye kültüründe yetişmiş ilk entelektüel insan olarak tanınma onurunu taşımaktadır. Özellikle 'Sis' şiirinde alegori sanatının -kanımca bugüne değin aşılamayan- eşsiz örneğini sergilemiştir.
Fikret'in acılı yaşamının belki de en mutlu dönemi ölmeden önce geçirdiği son birkaç haftasıdır. Bu dönem içinde Ressam Mihri Müşfik Hanım sık sık Aşiyan'a gelir. Fikret'in portrelerini yapar. Saatler boyu konuşurlar. Mihri Hanım, Fikret'in başyapıtı niteliğindeki 'Rubab - ı Şikeste' (Kırık Saz) içindeki şiirleri ezberden okur. Bunların yorumlarını yapar. Fikret'in kendi tanımlamasıyla, inanılması olanaksız bir beceriyle Fikret'i Fikret'e anlatır... Aralarında yoğun bir duygusal bağlantının oluştuğu kesindir, ama bu bir aşka dönüşmüş müdür? Bilemiyoruz. Tüm yaşamı boyunca aşka büyük saygı duymuş olan Fikret'in bu ilk ve son olanağı değerlendirecek - artık - ne cesareti vardır, ne de gücü... Sadece Mihri Hanım'a karşı olan hayranlığını anlatabilir...
Mihri Hanım da Fikret gibi geleneksel toplum koşulları içinde 'tutunamayanlar'dan biridir. 1885/6 yılında Kadıköy, Bahariye semtinde İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi öğretim üyelerinden Dr. Rasim Paşa'nın dillere destan güzellikteki Rum kökenli eşinden doğan Mihri Hanım da çok güzel bir kadındır; iyi bir eğitim görmüştür; akıllıdır, çok okur, iyi bir ressamdır. Türkiye'nin ilk kadın ressamı olarak tanımlanır. Bağımsız, özgür bir kadın, iyi bir ressam olmak, başına buyruk yaşamak ister. İstanbul'da bunun olanağı yoktur. İlk kez İtalya'ya kaçar. Sonra Fransa'ya Paris'e gider. Montparnasse'a yerleşir. O ara Sorbonne'da siyasal bilimler öğrenimi gören Bursalı Selami Paşa'nın oğlu Müşfik Bey'le tanışır. Evlenirler. Bundan sonra Mihri Müşfik Hanım olarak tanınır.
1908 yılında Meşrutiyet'in ilanından sonra Paris'te Maliye Bakanı Cavit Bey'le tanışır. Ve bizzat Cavit Bey tarafından İstanbul'a gelmesi önerilir. İstanbul'a dönen Mihri Müşfik Hanım, Güzel Sanatlar Akademisi'ne ilk kadın öğretim üyesi olarak kabul edilir. Kısa zamanda dönemin ileri gelenleriyle dost olur. Ama özellikle Tevfik Fikret ile olan arkadaşlıkları özel bir boyut alır. Mizaç olarak da Tevfik Fikret'e çok benzeyen hiçbir yerde huzur bulamayan, kendisini
'evinde duyumsayamayan' Mihri Hanım mutlu olabilmek 'kendisini bulmak, kendisi olmak' umuduyla hep yer değiştirir. Hep kaçar. Ama hiçbir yerde tutunamaz...
Son günlerinde hep Fikret'in yanı başındadır.
Bu ara yakınlarının sağlığının giderek bozulduğunu, zayıfladığını, güçsüzleştiğini söyleyenlere Fikret, her zamanki öfkeli bir coşkuyla "Öleceğim, öleceğim... Kurtulmak için sevine sevine öleceğim..." dediği, ruhsal/psişik acılar içinde kıvrandığı, kendisinin bu anlamsız dünyada ne denli fazla ve 'saçma' bir varlık olduğunu söyler ve yazar... Son dizeleri şöyledir:

"Artık yaşam için yetişir bunca gücenme,
Dinlenmek isterim ki hüzün
yorgunuyum;
Artık vücudu boş, gönlü boş, hayali boş,
Dünyada şimdi ben daha bir fazla
varlığım."
19 Ağustos 1915 gecesi Tevfik Fikret'in sıkıntıları büsbütün artar. Yorgun dalgınlığı zaman zaman şiddetli huzursuzluğa dönüşür... 'artık yıkılıyorum...' der. Gece saat ikiyi yirmi geçe kendinden geçer. Eşi seslenir, yanıt alamayınca bayıldığı sanılır. Yandaki odadan doktor Terziyan gelir. Öldüğünü söyler. Aşiyan'dan ayrılmayan Mihri Hanım odaya ilk giren olur. Ruşen Eşref Ünaydın kitabında, "Mihri Hanım, siyah çarşafı, siyah peçesi ile simsiyah bir kelebek gibi, şairin matem rengine bürünmüş ilhamı gibi çırpınıyor, hıçkırıyor, ellerini kollarına, alnına koyuyordu... Ağlıyordu. Ağlıyordu..." diye yazar.
Rıza Tevfik Bölükbaşı anılarında, "Mihri Hanım ağlaya ağlaya benden rica etti, Fikret'in yüzünün maskesini ve sağ elinin kalıbını almak istedi. Merhumun yazı odasında görmüş olduğum tamamlanmamış portreleri de o yapmış ve bunun için de on beş gün kadar Fikret'in misafiri olmuştu... Kuşkusuz, ricasını hemen kabul ettim. Zaten alçı ve vazelini yanında hazır getirmişti... Su ve kap hazırladık, gözümüzün önünde o kalıpları hazırladı ve Fikret'in henüz sırtında bulunan gömleğini de pek kıymetli bir anı/armağan olarak saklayacağını söyleyip almak istedi... Merhumun eşinin de iznini alarak Mihri Hanım'a verdim..." diye anlatır.
Ünaydın'ın tanımlamasıyla, bu büyük adam, o gece tüm yorgunluklardan, acılardan, toplumsal karabasanlardan uzak, kahramanlara özgü bir tavırla ölüme ve yaşama gülümseyerek, belki de doğduğu günden beri özlediği dinginliğe kavuşuyordu...
Topluma karşı son inkârı, başkaldırısı,
'hayır'ı yüzündeki ironik melankolik gülümsemesiydi... Fikret, yaşamboyu özlemini çektiği ve sonunda kavuştuğu ölüm anında son bir edimle, hem dünyanın ve hem de kendisinin trajikomik çaresizliğine, saçmalığına gülümsemişti... Onun salt bu tavrı bile 'tutunamayanlar'ın bir örneği olarak içinde yaşadığı kültürün benlik bilincinin oluşmasının, daha doğrusu bir türlü oluşamamasının nedenlerine ışık tutacak niteliktedir.

Tevfik Fikret ve Atatürk Üzerindeki Etkileri / M. Vehbi Tanfer

Düşünce, kararlılık, eylem ve öncü kişilik gibi yönleriyle Tevfik Fikret, gerek Türk tarihi ve gerekse dünya tarihi içindeki mümtaz yerini almıştır. ‘Tevfik Fikret kimdir? diye bir soru sorulsa, bu soruya verilebilecek en gerçekçi cevap, sanırım, ‘Türk İnkılâbı denilen köklü değişimin tarihsel kökenleri içinde, düşünce alanındaki en büyük temel taşlarından birisidir’ diye verilecek cevap olabilir. Gerçekten de, hiç tereddütsüz söylenebilir ki, Türk İnkılâbı’nın önderi, yaratıcısı Mustafa Kemal Atatürk’ün düşünce yapısının oluşumunda, en etkili rolü oynayanlardan ve O’na ışık tutanlardan birisi de, Tevfik Fikret’tir1.

Sadece bu yönüyle bile, Türk Milleti Tevfik Fikret’e çok şey borçludur.

O, sadece yaşadığı dönemin ve ortamın insanı değildir. İlerici ve çağdaş düşünceleriyle günümüzde yol gösteren, gelecekte de yol gösterecek bir insandır.

Gerçek adı Mehmet Tevfik olan büyük şair, 1 Ocak 1867’de, İstanbul’da doğmuştur. 18 Ağustos 1915’te, henüz 48 yaşında iken hayata gözlerini kapamıştır2 . Fikret’in yaşadığı dönem, Türk tarihinin tanık olduğu belki de en çalkantılı dönemdir. Daha açık bir deyimle bu dönem, siyasal ve askerî yönlerden Osmanlı Devleti’nin büyük bir çöküntüye uğradığı, kültürel ve toplumsal yönlerden de, köklü bir değişim ve dönüşümün yaşandığı, arayışların hızlandığı bir dönemdir. Bu dönemin en göze çarpan yönü, II. Abdülhamit’in baskı rejimi ve bu baskıya karşı Türk aydınlarının mücadelesidir. Pek çok alanda görülen gerileme, sosyal yaşamdaki aksaklıkların ortaya çıkmasına, genel ahlâkın bozulmasına, rüşvet, iltimas, sansür, ihbar vb. kötü öğelerin belirmesine neden olmuştur. Pek çok Türk aydını, bu kötü durumun düzelmesi için fikir üretmiş, çetin mücadeleler vermiştir. Baskı rejimine karşı örgütlü bir muhalefet oluşturma, sosyal ve siyasal bozuklukları ortaya çıkarıp eleştirme, geleneksel yapıyı devam ettirmek isteyenlere karşı yeni bir düzen arayışına yönelme, anayasal rejimin gerçekleşmesi için mücadele, bu dönemin belli başlı özellikleridir. Bir anlamda entellektüel Türk aydını, gerçek yönden bu dönemde ortaya çıkmıştır3. Tevfik Fikret de, kendi döneminin ve toplumunun bir aydını olarak, böylesine karmaşık unsurların etkisi altında, istibdat rejimine karşı baş kaldırmış, sosyal problemlerin çözümü için düşünceler üretmiş, bu çabalarında ise, akıl ve bilimi rehber olarak almıştır. Bağnaz ve geri düşünceye karşı vermiş olduğu mücadele ile de, devrinin aydınları içindeki mümtaz yerini almıştır.

Ülkücü bir şair olan Tevfik Fikret, düşüncelerini, arzularını, kırgınlıklarını ve doğruluğuna inandığı şeyleri, şiirleriyle dile getirmiştir. Biz, O’nun ne derecede güçlü bir şair olduğunu ele alma amacında değiliz. O’nu edebiyat tarihçileri kuşkusuz ki baş köşeye oturtacaklardır. Burada amaç, O’nun dönemini ve geleceği etkileyen düşünce ve kişilik yapısını ele almak ve bu özelliklerinin Mustafa Kemal Atatürk üzerindeki etkilerine değinmeye çalışmaktır.
Bugüne kadar, Türk Düşünce Tarihi’nin en önemli simaları arasında, Tevfik Fikret’in de yer almasının nedeni, O’nun toplum sorunlarına yaklaşımındaki ileriye dönük özellikleridir. İçinde yaşadığı topluma iletmeye çalıştığı bildiriler, günümüze kadar uzanan tartışmalara zemin hazırlamıştır. Batı dünyasına bakışı, düşünce özgürlüğü anlayışı, insana ve insanlığa verdiği değer, eğitim anlayışındaki çağdaşlık gibi konuları içeren özgün yorumları, çağında olduğu kadar günümüzde de ilgiyle anılmaktadır. Toplumsal yapının çürümesinde süregelen bir hastalık olan rüşvet, adam kayırma, bağnazlık, düşünceye ve özgürlüğe vurulan zincir gibi olumsuz etkenleri şiirlerinde, özel yaşamındaki tutum ve davranışlarıyla ele alan, böylece toplum içinde bireyin, toplum sorunlarıyla ilgilenmesi çağrısında bulunan kişidir Tevfik Fikret. Kişisel çıkarlarını kamu çıkarlarının üstünde gören, bu nedenle de gerçek görevlerinden çok, kendi keselerini doldurmak için çalıp çırpan asalak zümrelere söylediği şu dizeler oldukça anlamlıdır:

Bu harmanın gelir sonu, kapıştırın gider ayak,
Yarın bakarsınız söner, bugün çatırdayan ocak,
Yiyin efendiler yiyin, bu hân-ı iştaha sizin,
Doyuncaya, tıksırıncaya, patlayıncaya kadar yiyin.

Toplumun bünyesini kemiren bu tür hastalıklar, O’na göre geri kalmışlığın başlıca nedenidir. Toplum baskı, gerilik, yobazlık, adaletsizlik yüzünden ezilmiştir. O’nu bu sefil durumdan kurtarmak için, gerikalmışlık çemberinden çıkarmak, bunun içinde aklı ve bilimi rehber olarak almak gerekmektedir. Ama bunu, istibdat rejiminin baskısı altında ezilmiş toplum, mevcut durumuyla nasıl becerebilirdi? İşte bu noktada Fikret, Türk Düşünce Tarihi’nde ilk kez “Gençlik” kavramını ele alarak, toplumun yenibaştan düzenlenmesinde büyük bir misyon yüklemiştir. İlk kez O, eski düzenin savunuculuğunu yapan eski düşüncelerin bir umut kaynağı olamayacağını görmüş, yepyeni bir ülküye yönelmiş gençliğin toplumsal yapıyı yeniden kuracağına inanmıştır. Nitekim, Halûk’un Defteri ve Rübâb-ı Şikeste adlı şiirlerinde, gençliğe yol gösterme düşüncesi egemendir. Edebiyat tarihçisi Mehmet Kaplan’ın da vurguladığı gibi; Fikret, oğlu Halûk’un nazarında bütün bir Türk gençliğini düşünür ve memleketin onlar sayesinde ilerleyeceğine inanır. “Ferda” şiirinde, o günün gençlerine seslenir. II. Meşrutiyet hareketi ile memlekette yeni bir devir açılmıştır. Yapılan “teceddüt” ve “inkılâp” gençlik içindir. Gençlerin elinde, geleceği yaratmak için cennet kadar güzel bir vatan vardır ama, onun varlığı tehlikededir. Vatanı korumak, gençlerin vazifesidir. Gelecek, ancak onlar için vardır4.

Gerçekten de Tevfik Fikret’in şiirlerinde işlediği konuların başında, gençlik kesimine ait olanlar özel bir yer tutar. Çünkü O, eskimiş zihniyetleri bütünüyle terketmesini istediği dinamik gençlik grubunun, toplum sorunlarına yeterince eğilecek bilince erişememiş oluşunun acısını yüreğinde duyar. “Genç” demek, kuşkusuz ki “genç fikirli” demektir. “Genç fikirli” ise, yenilik rüzgârlarını içine sindiren, ahlâklı olan, yılmadan usanmadan doğru bildiği yolda yürüyen, asla ve asla boyun eğmeyen, bütün yaşamında yalnızca aklı ve bilimi rehber edinen kişidir. Böylesine vasıflarla donanmış “fikri hür, irfanı hür,vicdanı hür” gençlik, Tevfik Fikret’in umut bağladığı tek güçtür. Arzuladığı, idealindeki gençlik budur; kafasında hep, bir gün bu gençliğin dünyayı yeniden kuracağı düşüncesini muhafaza eder. Yaşça genç olanlar çoktur; ama ne var ki, O’nun arzuladığı genç insan tipinin uyanmasına köhne sistem, geri unsurlar, çağdışı eğitim, Ortaçağ devlet düzeni bir türlü izin vermemektedir. Fikret, böyle bir gençliğin uyanmasının bu denli gecikmiş olmasının acısını yoğun biçimde duymaktadır ve:

Siz, ey fezâ-yı ferdanın,
Küçük güneşleri, artık birer birer uyanın,
Ümidimiz bu,ölürsek de biz yaşar mutlak,
Vatan sizinle şu zindan karanlığından uzak.
dizeleriyle adeta haykırır5.

Toplumsal değişmeler, toplum kesimlerindeki değişme bilincinin oluşmasıyla gerçekleşebilir ve bu, bir insanın yaşamına göre oldukça uzun bir süredir. Açıkça şunu söyleyebiliriz ki, Tevfik Fikret’in umut bağladığı güneş, Mustafa Kemal’den başkası değildir. Ancak Mustafa Kemal Atatürk ve O’nun gerçekleştirdikleri, Tevfik Fikret’in arzularmı yerine getirebilmiştir.
Ünlü “Ferda” şiirinin sonunda Fikret şöyle sesleniyor:

Yükselmeli, dokunmalı alnın semalara,
Doymaz beşer dedikleri kuş itilâlalara,
Uğraş, didin, düşün, ara, bul, koş, atıl, bağır,
Durmak zamanı geçti, çalışmak zamanıdır6.

Gençlik, yani Fikret’in deyişiyle o “fezâ-yı ferdanın küçük güneşleri” birer birer nasıl uyanacaklardı? Her genç bir güneş gibi parladığında, dünya aydınlığa boğulacak, karanlıklar sona erecekti. Ama, bu güneşlerin karanlığı sona erdirmeleri için neler yapmak gerekiyordu? Bu, noktada Fikret, millî ve çağdaş eğitimin gerekliliğine inanır. Kendisi de, şiirleriyle gençliğe rehber olan, ışık tutan bir eğitimciydi. O zamana değin kimsenin bu denli yalın biçimde seslenme gereğini ve cesaretini bulamadığı toplumsal sorunlara cesaretle eğilmiş, bu sorunların düzeltilmesi için gençliği göreve çağırmıştır. Arzu ettiği toplumsal düzeni kuracak olan gençliğe, gelecekte oynayacakları rol hakkında, onlara cesaret ve umut verecek dizelerle seslenmiş ve gelecek günlerin oluşumunda, gençliğin olumsuz rollere de alet olabileceğini hesaba katarak, onları şu dizelerle uyarma gereğini duymuştur7:

Ferda senin dedim, beni alkışladın; hayır,
Her şey senin değil, sana ferda vediadır,
Her şey vediadır sana, ey genç unutma ki
Senden de bir hesap arar, ati-i müşteki.
Maziye şimdi sen bakıyorsun pür-intibah,
Ati de senden eyleyecek böyle iştibah.

Buna benzer uyarılarını çeşitli dizelerinde yineleyen Fikret, yıllar sonra ölümsüz bir seslenişte anıtlaşacak olan Atatürk’ün Türk Gençliği’ne Hitabe’sindeki inanç ve güven dolu anlatımını da müjdeler gibidir. Gerçekten Fikret, bu inanç ve güvenle gençlere: “Gençler, bütün ümid-i vatan şimdi sizdedir” diye seslenir8 .
Geleceği elleriyle kuran gençlik, ancak çağdaş bir eğitimle yetiştirilirse, istenilen misyonu üstlenebilir. Bu nedenle gençliğe bilimin en son buluşları öğretilmelidir. Gençlik çalışmalarında bilimsel yöntemi benimsemelidir. Çalışmanın ve bilimin gösterdiği yolda ilerlemenin önemine değinirken, Batı Dünyası’nın bilim yolunu izleme ve çalışma yöntemlerine de parmak basan Tevfik Fikret, bir gün fennin şu siyah toprağı altın yapacağına, “irfan” gücüyle her şeyin olacağına inanır.

O, güçlü bir dava adamıdır. Belirgin bir özelliği, inandığı bir davayı azimle ve inançla sürdürmek ve öncülük etmektir. “Halûk’un Vedaı” adlı şiirinde, oğluna şöyle seslenmektedir:
Koşan elbet varır, düşen kalkar,
Kara taştan su damla damla akar,
Birikir, sonra bir gümüş göl olur,
Arayan hakkı en sonunda bulur9 .

O’nun inandığı bir dava uğrunda, ne denli güçlü bir kişiliğe sahip olduğunu, gazeteci-yazar Hüseyin Cahit Yalçın şöyle anlatır: “Padişah II. Abdülhamit’in tahta çıkışı yıldönümüne rastlayan bir gecede yaptığım mehtap gezisini kendisine anlatayım dedim. Aldığım karşılık şu oldu: ‘Ben böyle gecelerde evimde mum bile yakmam’. İşte Fikret, böylesine güçlü ve inançlı bir dava adamıdır. O, bütün yaşamını vatanına, milletine hasretmiş bir fedai ve bir büyük idealisttir.

Millî Eğitim eski bakanlarından Hasan Âli Yücel de, Tevfik Fikret’in üzerinde durduğu konuları “ahlaksal, siyasal, dinsel alanlar” diye sıralar ve O’nun bu alanlarda bir ömür boyu sürdürmüş olduğu savaşımı üç bölüme ayırır: 1- Bağnazlığa karşı savaş, 2- Baskı yönetiminden nefret, 3- Ahlâksızlığa karşı açtığı savaş10.
Türk Milleti’nin kurtarıcısı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ölümsüz önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün düşünce yapısının ve kişiliğinin oluşumunda, Tevfik Fikret’in büyük bir rolü olmuştur. Öyle ki, her ikisinin de düşünce ve eylemlerinin karşılaştırılmasının sonucunda, Fikret’in arzuladığı genç tipinin Atatürk’te toplandığı ve Türk Devrimi’nin de, Fikret’in istediği sosyal değişmelerin gerçekleştiği bir hareket olduğu ileri sürülebilir.Daha başka bir deyişle; “Siz ey feza-yı ferdanın küçük güneşleri / Artık birer birer uyanın” diye haykırırken Fikret’in, o küçük güneşlerden yapmalarını istediği şeyler, Mustafa Kemal Atatürk’ün Türk İnkılâbı’nı gerçekleştirmesiyle yerine gelmiştir.Kaldı ki, Fikret’i düşünce bütünlüğü ile Atatürk o derece benimsemiştir ki; “Fikret kimdir biliyor musunuz? O’nu tanıyanlar, benim ne yapmak istediğimi kavrayacak kimselerdir” sözü, Atatürk’e aittir11. Enver Ziya Karal da, düşünce alanında Atatürk üzerinde en çok etki yapmış olan kişinin Tevfik Fikret olduğunu belirtir ve O’nun Sis, Tarih-i Kadim ve Ferda manzumelerini Atatürk’ün gönlüne yazdığını söyler12. Atatürk’ün pek çok özel toplantıda bu şiirleri ezbere okuduğu bilinmektedir. Saadettin Kaynak’ın aktardığı bir anekdottan da görüldüğü gibi; “Tevfik Fikret’in Tarih-i Kadim’i yok mu; işte O, dünyada yapılması gereken bütün inkılâpların kaynağıdır” değerlendirmesini Atatürk, büyük bir coşku içinde yapmıştır13.

Atatürk’ün öğrencilik yıllarında Tevfik Fikret’i okuduğu ve ondan daha bu genç yaşlarındayken büyük ölçüde etkilendiği bilinmektedir14. O, I. Dünya Savaşı’nda XVI. Kolordu Kumandanı iken, Doğu Anadolu’da, 7 Kasım – 25 Aralık 1916 günleri arasında, Tevfik Fikret’in Rübab-ı Şikeste’sini okumuştur15. Özel kitaplığında ise, Fikret’in Rübab-ı Şikestesi ile, Haluk’un Defteri adlı eserlerini görmek mümkündür16. Osmanlı Devleti’nin ve Türk Milleti’nin en karanlık günlerini yaşadığı Mütareke Dönemi’nde, yani 1918’de, Fikret’in ölümünün üçüncü yılında, yanında Süleyman Nazif ve Faik Ali de olduğu halde, Fikret’in müze haline getirilen evini, yani Aşiyân’ı ziyaret etmiş; arkadaşlarıyla birlikte, müzedeki özel deftere şunları yazmıştır: “Tavâf-ı tahatturunda bulunmakla mübâhi perestişkârân-ı Fikret”. Günümüz Türkçesi ile anlamı şudur: “Anma ziyaretinde bulunmakla kıvanç duyan Fikret dostları”17.

Kendisine “Fikret dostu” deyimini yakıştıran Atatürk, bu ziyarete giderken, Harbiye’den Manej Hocası Emin Bey’e rastlamış ve “Ben inkılâb ruhunu ondan aldım. Ziyaret edeceğim yerlerin başında elbette ki Aşiyân gelir” demiştir18.

Atatürk’ün düşünce ve kişilik yapısının oluşumunda, Tevfik Fikret’in ne derecede büyük bir rol oynadığını açıklamaya, verilen bu örnekler yeterli gelir. Ama, Atatürk’e yakın olmuş kimi kişilerden günümüze ulaşmış bazı anılar vardır ki, O’nun Fikret’e verdiği değeri ve duyduğu hayranlığı bütün açıklığıyla gözler önüne serer:
Mehmet Akif (Ersoy)’in ölümünde, ona resmî merasim yapılmadı diye, bazı gençler hareketlerde bulunurlar. Atatürk gençler arasına gelir, teessürlerini bildirir. Daha sonra Atatürk gençlere, Tevfik Fikret’in büyüklüğünü ortaya koyan şu konuşmayı yapar:

- “Gençler, sorarım size; bu milletin ve memleketin şan ve şerefle medenî dünya milletleri arasında yaşayabilmesi için lâzım gelen her şeyi yazan, düşünen ve hayatını feda edenlerin başında kim gelir?”
Gençler cevap verirler:

- “Hamit”.

- “Hayır”.

- “Namık Kemal”.

- “Hayır”.

- “Ziya Gökalp!”

- “Hayır bilemediniz”. Ve Atatürk kendisine has Rumeli şivesiyle cevap verir:

- “Fikret be çocuklar, Fikret be çocuklar”. Ve sırasıyla Ferdâ’yı, Sis’i ezbere okur ve şiirlerin tahlilini yapar. En sonunda da sözlerini şöyle bitirir:

- “O, bizden çok ilerisini gören bir insandı. Ne yazık ki biz ona hâlâ yetişemedik”19.

Yine Çankaya’da, Atatürk’ün sofrasında bulunan davetlilerden birisi, edebiyat üzerine konuşulurken, Fikret’in iyi bir şair olmadığını söyleyecek olur. Atatürk büyük bir iğbirarla kaşlarını çatarak, Fikret’ten şu dizeyi okur:

Milyonla barındırdığın ecsâd arasından,
Kaç nasiye vardır çıkacak; pak ü dırahşân.

Dize; “milyonla sakladığın cesetler arasından alnı temiz ve pırıl pırıl çıkacak olan kaçtır?” anlamına gelmektedir. Dizeyi okuduktan sonra Atatürk hiddetle devam eder: “O, karanlıklar içinde bir nur gören ve halkını o nura doğru götürmeye çalışan Fikret bu feryadı koparırken, sizler nerelerdeydiniz? Niçin içinizden kimse O’nun gibi feryat etmedi? Ben Fikret’e yetişemedim. O’nun sohbetinden istifade edemedim… Fakat O’nun bütün eserlerini okudum. Birçoğu da ezberimdedir. O, hem büyük bir şair, hem de büyük bir insandır. Efendiler! Zaten parmakla gösterilecek kadar az olan büyük adamlarımızı küçültmeye kalkışmayalım”20.

Atatürk’e ait bazı sözlerle, Tevfik Fikret’in bazı dizeleri arasında, şaşılacak kadar büyük benzerlikler vardır. Hakkı üstün tutan, bilimi rehber alan; çalışmayı öğütleyen; müstebide karşı direnmeyi, kadına insan olma onurunu kazandırmaya çalışan; bütün ümidini gençliğe bağlayan Fikret’in dizeleri, Mustafa Kemal Atatürk’ün bazı sözlerinin kaynağı olmuştur. Atatürk’ün düşünce yapısının oluşumunda Fikret’in önemli rolünü ortaya koymaya yarayacak bazı örneklerle, bu benzerliği saptamakta büyük yarar bulunmaktadır.

Tevfik Fikret:
Kimseden ümid-i feyz etmem, dilenmem perr ü bâl,
Kendi cevvim, kendi eflakimde,kendim tariim.
İnhina, tavk-ı esaretten girândır boynuma,
Fikri hür, irfanı hür, vicdanı hür bir şairim21.

Atatürk:
“Hiçbir zaman hatırınızdan çıkmasın ki, cumhuriyet sizden fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller ister”.

Tevfik Fikret:
Haktadır, haktır en büyük kuvvet,
Ey yarının inkılâb ordusunda çarpışacak kahraman,
Öğren işte: Kuvvet Hak,
Zulmün topu var, güllesi var, kal’âsı varsa,
Hakkında bükülmez kolu, dönmez yüzü vardır.
Haksızlık eden başları bir gün koparırlar.

Atatürk: “Şunu benimsemek gerekir ki, dünyada bir hak vardır. Ve hak gücün kat kat üstündedir”.

Tevfik Fikret:
Bir şey ki akla, mantığa uyar o dindir,
Hayatta en hakiki mürşit, ilimdir.

Atatürk:
“Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir. İlmin dışında mürşit aramak gaflettir, dalâlettir, cehalettir”.

Tevfik Fikret:
Elbet sefil olursa kadın alçalır beşer.

Atatürk:
“Hanımlarımız, hatta erkeklerimizden daha münevver olmalıdır. Eğer milletin hakiki anası olmak istiyorlarsa. Burada Fikret’in cümlece malum olan bir sözünü hatırlatırım:
Elbet sefil olursa kadın alçalır beşer”.

SONUÇ

Buraya kadar anlatılanlardan çıkarılacak sonuç şudur: Tevfik Fikret, Mustafa Kemal’in en çok etkilendiği Türk edib ve düşünürlerinden birisidir. O; “Ben inkılâp ruhunu ondan aldım”, “Tevfik Fikret’i tanıyanlar, benim ne yapmak istediğimi kavrayacak kimselerdir” sözleriyle, ilham aldığı kişilerin başında, Fikret’in geldiğini vurgulamıştır. Hatta o kadar ileri gidilebilir ki, Tevfik Fikret: “Ey feza-yı ferdanın küçük güneşleri; artık birer birer uyanın” diye seslenirken, gelecekte Mustafa Kemal Atatürk gibi bir Türk evladının doğmasını istemiş ve Mustafa Kemal Fikret’in dediklerini ve davranışlarını doğrulayan Türk genci olmuştur demek, hiç de mübalâğa olmaz. Bu nedenle, Türk İnkılâbı’nın düşünce evrelerinde, Tevfik Fikret’in düşünceleri, yeri doldurulamaz derecede büyük rol oynar.
Bu konuyu, Tevfik Fikret ve Namık Kemal’in anısına yazmış olduğum bir şiirimle noktalamak istiyorum:

NAMIK KEMAL İLE TEVFİK FİKRET’E
Kalemleri kılıçtan da keskindi,
Şiirleri bize güç ve ruh verdi.
Namık Kemal ile, O Tevfik Fikret,
Zulmün pençesinde inlerken millet,
Özgürlük ve adalet istediler,
Biz hür yaşar, hür ölürüz dediler.
Atatürk onlardan ilham almıştı,
Kuleli’deyken aklında kalmıştı,
O çok ünlü beyti, Namık Kemal’in.
O’nunla içti Atatürk, andını istiklâlin.
Unutulmaz Fikret ve Kemal adı,
Onlar bize özgürlük aşıladı.
Aşiyan’dan Fikret sesleniyor bak,
Bolayır’dan Namık Kemal muhakkak,
Diyorlar ki bize, özgür olunuz.
Her an ilme açık olsun yolunuz.

________________________________________
1. Tevfik Fikret’in düşünsel yönden Atatürk üzerindeki etkisi için bkz: Şerafettin Turan, Atatürk’ün Düşünce Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünürler, Kitaplar, TTK yay., Ankara, 1982, ss. 6-8.
2. Yaşam öyküsü için bkz.: Mehmet Kaplan, Tevfik Fikret, K.B. yay., Ankara, 1986; İslam Ansiklopedisi. “Tevfik Fikret” maddesi.
3. Bkz.: Niyazi Berkes, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul, t.y.; Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK yay., Ankara, 1984.
4. Mehmet Kaplan, a.g.e., s. 30.
5. Rübab-ı Şikeste’den; feza-yı ferda: geleceğin dünyası, uzayı.
6. Haluk’un Defterinden; beşer: insanlık, itilâ: yükselme.
7. Haluk’un Defteri’nden; müşteki: şikayetçi; İntibah: uyanma; İştibah: şüpheleniş.
8. Haluk’un Defterinden.
9. Haluk’un Defteri’nden.
10. Cumhuriyet, 18 Ağustos 1957.
11. Bkz.: Seyit Kemal Karaalioğlu, Atatürk: Hayatı, İlkeleri, Devrimleri, İstanbul, 1984, s. 158.
12. Enver Ziya Karal, Atatürk ve Devrim, Ankara, 1980, s. 9.
13. S.K. Karaalioğlu, a.g.e., s. 159.
14. Şu eserlere bkz.: Ali Fuat Cebesoy, Sınıf Arkadaşım Atatürk, İstanbul, 1967, s. 30; Asım Gündüz, Hatıralarım, istanbul, 1973, s. 15 ve d.
15. Bkz.: Şükrü Tezer, Atatürk’ün Hatıra Defteri, TTK yay., Ankara, 1972, s. 72; yine bkz: Ş. Turan, a.g.e., s. 7.
16. Atatürk’ün Özel Kütüphanesinin Katalogu, Millî Ktb. Gn. Md. yay., Ankara, 1973; yine bkz.: Ş. Turan, a.g.e., s. 8.
17. Bkz.: Ş. Turan, a.g.e., s. 8.
18. S.K. Karaalioğlu, a.g.e., s. 150.
19. A.g.e., ss. 157-158.
20. A.g.e., s. 154.
21. “Kimseden ilham ümid etmem, kol kanat gerilmesini istemem. Kendi çekirdeğimle, kendi gökyüzümde kendim görünürüm. Eğilmek, boynuma geçecek esaret gerdanından ağırdır. (Ben) düşüncesi özgür, bilgisi özgür, vicdanı özgür bir şairim”.

ÖĞRETMENLER GÜNÜ

BİR DEMET PAPATYA...// Ayten Mutlu ŞAİR RÜŞTÜ ONUR'UN ANISINA

BİR DEMET PAPATYA...// Ayten Mutlu

ŞAİR RÜŞTÜ ONUR'UN ANISINA
Bir süredir içim burkularak okuyorum şiirlerini. 22 yıla sığan kısacık yaşamının ve senin zamanda hâlâ silinmemiş olan izlerini bulmaya çalışarak. Salah Birsel senin için “uzunca boyluydu esmer, yağız bir yüzü vardı. Sevgisine hiçbir sınır çizmemişti. Onu bol bol dağıtıyordu mektuplarında kendinden çok çevresindekilerden, arkadaşlarından laf açardı” diyor.
Ne yazık ki mahzun bakışlarını gizleyemeyen soluk bir fotoğrafından başka bir suretini bulamadım. Gerekmiyor da zaten. Ben bir şairin şiirlerinde gizlenip şiirleriyle kendini ifşa ettiğine hâttâ haykırdığına inanırım. Şiirlerinin pek çoğuna ulaşamadım. Ama bulabildiklerim, senin yaşama olan tutkunu, sevincini ve hüznünü ve böylesine erkenden gitmek zorunda kalmasaydın, Garip şairleri arasında dörtnala şiir koşturacak olan sağlam şiir bilgini anlamama yetti. Evet içim burkularak okuyorum şiirlerini ve birr kez daha şaşıyorum hayatın bu denli acımasız oluşuna. Kemal Uluser, Muzaffer Tayyip Uslu’ya yazdığı bir mektupta şiire gönül verme serüvenini şöyle anlatıyor;
“... Onunla nasıl tanıştım. Kastamonu Lisesi’nde idik, o vaktin iyi sanat dergilerini getiriyor, sınıflara dağıtıyordum. 4-B’de 113 Rüştü bu dergilere en candan bir ilgi gösteriyor, ay başlarını iple çekiyordu. Günlerden bir gün Sabahattin Batur, elinde bir şiir, çıkageldi. ‘Bu dedi, bizim Rüştü’nün bir mecmuada neşrettirmek istiyor, ne dersin?’ Bu manzumecik henüz ilk adımlarını atıyordu. Bir dergide boy gösterecek kadar değildi. ‘Bana kalırsa dedim, şimdilik neşretmesin.’
O günden sonra onların mütalaasında geceleri Sabahattin, O, ben toplanır, en arka sıraların birinde şiirden, şairden konuşur, gece nöbetçisinin bilmem kaçıncı ihtarıyla ancak yerimizden kalkar, yataklarımıza giderdik.
Çingenelere bayılırdı. Onu ne vakit arasam çingene mahallesinde bulurdum. ‘Bilmezsin Kemal’ derdi, ‘Bu insanlarda hayat bambaşka. Ben gerçek yaşamayı onlarda buldum.’ Osman Kaygılı’nın ‘Çingeneler’ine galiba bunun için tutkundu.
O sıralarda gene ‘Muhakkak bir şiir kitabı çıkarmalıyım’ diye tutturdu. Günlerce çıkaracağı kitabın neşesiyle gezdi durdu.
Ama göremedin kitabını. Eline alıp sıcacık bir somun gibi koklayamadın. Eğer görebilseydin, elinde kitapların caddelerde koşturacak, çocuklar gibi sevinç çığlıkları atarak hoplayıp zıplayacak ve şehrin bütün insanlarına dağıtacaktın, biliyorum. Garip şiirinin manifestosunu getiren posta gemisini Zonguldak limanında karşıladığında büyük bir heyecan ve ürpertiyle çarçabuk okuyarak, 1941 yılında Salah Birsel’e yazdığın bir mektupta : “Mektubunuzu ve Orhan Veli’nin Garip adlı eserini aldım. Bugün benim için bayram oldu. Garip çok güzel. O benim kitabım oldu. Ve ben onu parasız herkese dağıtmak gibi bir his duyuyorum. Bir gün limanda veya istasyonda kucağımda bir yığın Garip olduğu halde beklesem. Ve yeni çıkan yolculara bu şehrin insanlarını tanımaları için birer tane versem. Ondan herkeste olsa. Bende olduğu gibi… Emin ol Salah, şiirden hiçbir zaman, bugünkü kadar bahsetmedim. Ve beni bugün saat 4′te caddeden bir çocuk gibi koşarak, hatta zıplayarak geçtiğimi görenler garip buldular. Evet artık ben Garip’im. Süleyman Efendi’yle akrabalığımız anadan geliyor.” demiştin ya, işte öyle. Ama ne yazık hayat bu kadarcık bir sevinci bile esirgedi senden.
Sen ki buruk ama yaşama sevdalı bir yürek taşıyordun göğsünde. O yürek şimdi bize bıraktığın dizelerin arasında çarpmaya devam ediyor. Ne kadar da sevgi dolu üstelik. İşçileri, neyin varsa hepsini ona bırakacak kadar denizi, geceleri,kabuğunun içindeki midyeyi, kuşları, kovanındaki arıyı, insanları, mızıka çalmayı, çingeneleri, güzelim dünyayı ama ille de Mediha’yı, hani şimdi Ortaköy Mezarlığı'nda boğazın mavi sularına karşı, yanında gömülü olduğun “o ince dal gibi kızı…nasıl da sevmişsin… Öylesine bir sevdaymış ki, ancak on gün dayanabilmişsin onun gidişine.. Muzaffer Tayyip demiş ki, "Rüştü'nün karısı esmer bir Beşiktaş kızı idi, kocası onu anlatırken 'dal gibi' derdi. Annesi şimdi, Beşiktaş'ta siyah başörtüsü ile marul satar, durur. Her görüşümde kızını mı hatırlar, damadını mı bilmem, gözleri nemlenir. Yaşadığımdan utanır gibi olurum." İşte bu esmer Beşiktaşlı kızı nasıl da sevmişsin!
Geçen gün Şair Leyla Sokağını aradım Beşiktaş’ta. Buldum.Soydan turşucu dükkanını, Beşiktaş köftecisi ve Beşiktaş spor Kulübünün ilk amigosu kafa Sabahattin'in işlettiği köfteci dükkanını, Beşiktaş köftecisinin hemen karşısındaki pasajda yer alan müthiş korsan cd dükkanını da gördüm. Ama arabacığında yanında nişanlışıyla salatalık satan kimseye rastlayamadım.Sen yoktun. Sebze sattığın tezgahın da yoktu. Bulabilseydim seni neler konuşurduk hayata dair. En çok da şiire dair. Ne diyordun Salah Birsel’e yazdığın bir mektupta: "Biz her gün sıtma geçiriyoruz. şiir sıtması. daha doğrusu nöbet geliyor." Devrek’de bir büstün olduğunu duymuştum. Aslında sen Beşiktaşlı da sayılırsın. Beşiktaş’daki şairler parkında neden senin de bir heykelin, en azından bir büstün ya da şiirlerinden birkaç satır yok?
Beni rahat bıraksa,
Toprağın altında kertenkele
Kabuğun içinde kurt
Ve uyusam
Mavi bir deniz ortasında başım.
Diyorsun bir şiirinde. Bu ölümü nasıl bir ürküntü ve benimsemeyle içselleştirmedir? Hem de 40’lı yılların yoksul yaşam koşulları ve yoksunluklar ortasında 18 yaşında yakalandığı tüberkülozun bir Azrail gibi kılıcını her an boynunda gezdirmekte olduğunu bilerek bir memnuniyet şiiri nasıl yazılabilmiş?
Memnuniyet
Benden zarar gelmez
Kovanındaki arıya
Yuvasındaki kuşa;
Ben kendi halimde yaşarım
Şapkamın altında.
Sebepsiz gülüşüm caddelerde
Memnuniyetimden;
Ve bu çılgınlık delicesine
İçimden geliyor.
Dilsiz değilim susamam
Öyle ölüler gibi
Bu güzel dünyanın ortasında.
Hakkındaki yorumlardan biri şöyle “Eğer rahmetli onur,22 yaşında ölmeseydi,bugün Orhan Veli kadar büyük bir şair olabilecek kadar yetenekliydi.bu görüşü bir çok edebiyatçı paylaşıyor. günlük konuşma dilinin rahatlığı, yalınlığı ile. Şiir dilindeki bu tutumu, onun dizelerine insanı hemen kucaklayan bir sıcaklık ve içtenlik katar. 1940’lı yıllarda şiirimizde başlayan ve o zaman “Garip Akımı” diye adlandırılan şiir akımının önemli birer temsilcisi sayıldı”
En çok içimi acıtan da, Oktay Rifat’a, Melih Cevdet’e, en azından Orhan Veli’ye verilen zaman kadarının bile hayat tarafından senden esirgenmiş olması…
19.2.1940 tarihli bir mektubunda şöyle demişsin: “Ben daracık kalıplar içinde kalacak değilim. Hem ben hece ile yazarken bile şekli unuttuğum çok olmuştur. Bugün öz sanat Cahit Sıtkı, Sabahattin Kudret, Cahit Saffet, Orhan Veli ve arkadaşları, hatta Ahmet Muhip gibi genç elemanların elinde olgunlaşacaktır.”
Orhan Veli’ye gönderme yaptığın bu şiir bir meydan okumaydı yeteneğinin farkında olan bir şair olarak;
SEN
Yağmur ol, bulut ol, şarkı ol
Yalnız esirgeme kendini bizden.
İçinde yüzdüğün denizden
Daha derindir gecemiz
Kemal Uluser, Muzaffer Tayyip Uslu’ya yazdığı bir mektupta senin için; “Şiiri taparcasına benimsemişti. Düşüncesiyle, eti ve kanıyla sanatın malı olduydu. En güzel şiirleri yazacağına kani idi” diyordu.

Ne yazık ki, yazamadığın şiirler de Ortaköy mezarlığına gömülüp gitti seninle beraber.
Rahat Uyu Sevgili şair. Furuğ’un dediği gibi eminim şimdi sen toprağa, yağmura, ve cümle yaradılmışa okuyorsundur bizden zamanın esirgediği şiirlerini. Belki bana da fısıldarsın birkaçını. Sana bir gün bir demet papatya ve birkaç şiir getirdiğimde.
Bekle beni olur mu?

Ayten Mutlu

Kaynak:https://www.facebook.com/ayten.mutlu.351/posts/530499083752041

Atatürk Ölmedi Yüreğimizde Yaşıyor

CUMHURİYET BAYRAMI NEDİR?

CUMHURİYET BAYRAMI NEDİR?

Cumhuriyet Bayramı, yoksul ve mazlum bir halkın dünyanın efendilerine kafa tutmasıdır,

Cumhuriyet Bayramı, bir avuç devrimcinin kendi halkının nabız vuruşlarında ölümü göze alarak rütbeyi, ünü, parayı hiçe sayıp yazgı diye önüne sürüleni yırtıp atmasıdır,

Cumhuriyet Bayramı, ortaçağ kafasının

, derebeyi baskısının yok etmeye çalıştığı Anadolu halk gerçeğinin, kadın cinsimizin üstündeki karanlık perdenin dağıtılması, aydınlık gelecekler için güçlü bir ışık tutulmasıdır,

Cumhuriyet Bayramı, Horasan ve Hazar boylarından akıp gelen akıncı gazilerin kurduğu, Bizans ve Muaviye zorbalığını yıkarak adalet dağıttığı, Anadolu ve Rumeli topraklarını DİRLİK DÜZENİ, “Beytülmami müslimin” kılarak kamunun ortak kullanımına açan Osmanlı Beyliği’nin, İmparatorluğa evrilmesi, “Gazi”liğin Tanrı elçisi “Halife ve Sultan”lığa dönüşmesi, KESİM DÜZENİ ile derebeylere ve mültenzimlere teslim olması sonucu yozlaşan, kendi kurucu boyunu, soyunu hor ve hâkir gören, saray debdebesinde şatafata boğulup ülkesini karanlıklara götüren SALTANAT VE HİLAFET makamlarına karşı başlatılmış soylu ve onurlu bir ayaklanmadır,

Cumhuriyet Bayramı, bin odalı saray saltanatlarında kutlanacak bir bayram olamaz!

Cumhuriyet Bayramı, halkından kendi dilini esirgemiş, Arap ve Fars medeniyetlerinin sınıf karmaşası içinde DİVAN duvarlarının arkasında şatafata karışmış çocuk ve kardeş katili despot tiranlara karşı Gazi Mustafa Kemal önderliğindeki göçebe demokrasisinin açtığı bir bayraktır,
Cumhuriyet Bayramı, halkının yüzde doksanının kullandığı ve konuştuğu, birbiriyle anlaştığı Türkçeyi, günün koşullarına uygun olarak devlet ve yazı dili de yapan, dil devrimciliği için koşulları hazırlayan, edebiyatı ve sanatı halka taşımayı amaçlayan devrimcilerin bayramıdır,

Cumhuriyet Bayramı, kendi dili yerine Arapçayı ve Batı taklitçisi bir dil anlayışını yeğleyenlerin bayramı olamaz!

Cumhuriyet bayramı, kendini dünyanın efendisi sayan, iki yüz yıldır, yeryüzünde dökülen tüm kanların sorumlusu olan kapitalizme ve emperyalizme, “Yedi Düvel”e karşı verilmiş bir halk savaşıdır,
Cumhuriyet Bayramı, kutlanışının onuncu yılında Ankara’da büyükelçiliği bulunan ve Kuvayımilliye iktidarı ile ilişki kurmuş olan SOVYETLER BİRLİĞİ ve AFGANİSTAN dışında, tüm dünyanın şaşkınlıkla izlediği bir yenidendoğuştur,
10. Yılda, Mustafa Kemal geceyarısı geldiği Ankara Halkevi'nde iki Sovyet mareşali ile birlikte Kazaska ve Zeybek oynayarak kutladığı bir bayramdır,

Cumhuriyet Bayramı, eğitilmemiş yığınların köle mantığıyla verdiği oylarla ve seçim oyunlarıyla çoğunluk gibi görünüyor olanlar tarafından kutlanamaz!
Cumhuriyet Bayramı, emperyalist metropollerden emir alan, topraklarını dünyanın egemeni ABD ve NATO askeri üsleriyle dolduran bir işbirlikçi anlayışın bayramı olamaz!

Cumhuriyet Bayramı, kutlanışının onuncu yılında kurucusu olmayı üstlenmiş partiye altı okunu armağan eden Tonguç Baba’nın kurup yaşattığı Köy Enstitüleri’nde Batı ve Doğu kültürlerini harman eden, kültürler, diller ayrımını savaş kışkırtıcılığı için kullanan Şarkiyatçı Batı saldırganlığına karşı halkların bir sorgulama, araştırma, çözümleme, barış ve İMECE harmanıdır,

Cumhuriyet Bayramı, komşu ülkelerde iç savaş çıkarmaya çalışanların, savaşları körükleyenlerin, meydanlarda dinsel işaretlerle inançlar üzerinden halkı birbirine karşı kırşkırtanların bayramı olamaz!

Cumhuriyet Bayramı, “Eğitim Birliği” yasası ve “karma eğitim” ile ortaçağın medreseci, belletmeci, taklitçi, cins ayrımcı eğitimine son veren ve eğitimde sorgulayıcı, araştırmacı kuşaklar yetiştirmeyi amaçlayanların bayramıdır,
Cumhuriyet Bayramı, kadını ikinci cins gören, kapatıp hizmetçi statüsüne sokan, alınıp satılacak mal sayan erkek egemen buyurganlığa karşı Anaşah insanlık tarihinin bugüne dokunması, cinsler arasındaki ayrımın kaldırılmasıdır,

Cumhuriyet Bayramı 4+4+4 ile “dindar ve kindar nesiller” yetiştirmek için yola çıkanların, küçücük kız çocuklarının başlarını örtüp mahalle baskısına, çocuk evliliklerine, kadınların sokak ortasında kurşunlanıp bıçaklanmasına kapı açanların bayramı olamaz!

Cumhuriyet Bayramı, halka kendi adıyla armağan bıraktığı orman dışında bir tek yonga parçası mülk edinmeden bu dünyadan göçüp gidenlerin bayramıdır,

Cumhuriyet Bayramı, altın kaçakçılarının, ormanları yakıp yıkanların, park ve orman alanlarını Cami masallarıyla, AVM soygunu için yok edenlerin, kömür, petrol ve maden patronları için halkını sorgusuz sualsiz ölüme gönderenlerin, gemiler, hanlar, hamamlar alanların, yatak odalarında para sayma makineleri ile para sayanların bayramı olamaz!

Cumhuriyet Bayramı, aynı zamanda, “imtiyazsız, sınıfsız, kaynaşmış bir kitleyiz” masalıyla, yoksul halkın dişiyle, tırnağıyla kurduğu bir Cumhuriyet’in devlet kasalarında palazlandırılıp piyasaya sürülen Finans Kapital’e yeniden teslim edilmesinin de sorgulandığı bir bayram olmalıdır;
Cumhuriyet Bayramı, yüzyıllardır birlikte yaşadığımız Kürt kardeşlerimize uzun yıllar boyunca en küçük kültürel haklarının, kendi öz dilleriyle konuşma olanağının, dillerini olsun öğrenme hakkının verilemediğinin, yok sayıldıklarının ve onların emperyalist oyunlar için hazır kuvvet durumuna getirildiklerinin de görülebildiği, ayrılıkların değil, birlikte yaşam olanakların araştırıldığı bir bayram olmalıdır;

Cumhuriyet Bayramı, binlerce yıldır Anadolu’yu soyup sömüren üreticinin kanını emen tefeci bezirgân zümresinin ve toprak ağalığının Cumhuriyet’in en devrimci olduğu dönemde bile neden yok edilmediği sorusuyla birlikte kutlanmalıdır;

Cumhuriyet Bayramı, kooperatifleşmeden, üretici örgütlenmesinden yana olanların, demokratik kitle örgütlerinin ve meslek odalarının günlük yaşamda etkin yer almasını isteyenlerin bayramı olmalıdır…

Cumhuriyet Bayramı, özgürlüklerin, güzelliklerin, iyiliklerin, barışın egemen olduğu bir dünya isteyenlerin bayramı olmalıdır…

YAŞASIN CUMHURİYET BAYRAMI!...

29 Ekim 2014, Alper AKÇAM

*************************************

Türkiye sosyalist hareketinin en önemli fikir adamlarından Dr. Hikmet Kıvılcımlı, “Cumhuriyet Bayramı Nedir” başlıklı makalesi

Kıvılcımlı bu makaleyi 1968 yılında Cumhuriyet’in Kuruluşunun 45.yılı nedeniyle yazmıştı.

İşte 45 yıl önce yazılan o makale:

CUMHURİYET BAYRAMI NEDİR

Bunu, bize en iyi özetleyen kişi, Cumhuriyet’in ölümsüz kurucusudur.

Mustafa Kemal, Türkiye’nin yüzyıllardan beri iki büyük kahredici gücü, iki büyük lanetleme gücü ezdiğini haykırdığı gün, Türkiye Büyük Millet Meclisinin gönderine ilk Cumhuriyet bayrağını çekmişti.

Bu iki kahredici, lanetleme, baş belası güç neydi?
Mustafa Kemal’e göre; birisi Emperyalizm, öteki Saltanat’tı.

EMPERYALİZM NEDİR
Batıda, serbest rekabetçi tasını tarağını toparlamış ve iç çatışmalarını, dünya ölçüsünde kangrenleştirmiş olan, tekelci kapitalizmdi.

SALTANAT NEDİR
Kadim Tefeci-Bezirgân Sermayenin, her türlü gelişimi taşlaştırıp dondura koymuş olan derebeylik biçimiydi.

Bu iki güç birbiriyle domuz topu olmuştu. Emperyalizmin yeryüzündeki egemenliğini sağlayan yerli avadanlık, geri ve sömürge ül­kelerde emperyalizmin teslim aldığı irili ufaklı saltanatlardı.

1919 yılı, yalın savaş kılıcıyla, Modern Çağ derebeyliği olan emperyalizmin, yüzde yüz emrine geçirilmişti. Onun için, Anadolu içlerinde, gâvura karşı kıpırdayan baş kaldırma karşısında, ilkin sözde Müslüman olan, Saltanatı buldu. Emperyalizmin Papaz Fru’ları, Saltanat’ın Molla Necmettin’lerini parayla tuttular. Ve Anadolu topraklarına sarıklı-cübbeli kılıklarla, casus ve baltalayıcı olarak gön­derdiler. Ege Cephesinde Millî Kurtuluş Cephesinin ilk kurşunu, Yunanlıdan önce, sözde Müslüman mütegallibe hacıağalarına karşı sıkılmak zorunda kalındı.

Onun için Türkiye’de Cumhuriyet demek, Türk Milletinin bağrına oturmuş olan emperyalizmle Saltanat’a karşı kurduğu bir savunma kalesi demektir. Bu sebepten Türkiye’nin devrimci Anayasasında, her madde üçte iki çoğunlukla değiştirilebilirdi. Ama hiçbir çoğunlukla, hiçbir zaman ve hiçbir kimsenin değiştiremeyeceği tek madde Türkiye Devletinin bir Cumhuriyet olduğu maddesiydi.

Cumhuriyet çağına dek Türkiye’de kurtuluş yolları çok arandı ve denendi. Dizginler Saltanat’ın elinde kaldığı sürece debelene debelene batıldı. Ya Lâle Devri gibi, halkın Saltanat’a karşı düşmanlığıyla devrilen, bir sefahat sofrası kuruldu, ya Tanzimat gibi emperyalizme şirin görünme muskası takınılarak Abdülhamit istibdadına karıldı. Ya da Meşrutiyette olduğu gibi Saltanat’ın da altı üstüne getirilip, sömürgeleşme uçurumuna yuvarlanıldı. O “kâr’ı kadim” Saltanat kazanı, emperyalizmin ateşi üstünde kızdırıldıkça, içindeki Türk Milleti diri diri kaynatılmaktan kurtulamazdı.

Cumhuriyet Saltanat kazanını devirip, emperyalizmin ateşini Türkiye’de söndürdüğü için, bir Millî Kurtuluş yarattı.

Cumhuriyet emperyalizme, yani Cihan Finans-Kapitalizmine ve Saltanat’a, yani Osmanlı Tefeci-Bezirgânlığına karşı savaşarak doğdu.

Türkiye’de Cumhuriyet’in anlamını yücelten ve kutsallaştıran, Mustafa Kemal’in hiç hayale kapılmaksızın pek açık belirttiği, o her iki irtica cephesinde, her iki gericilik cephesinde başardığı savaştır.

45 yıldır Türkiye’de neler olup bitti?

Her canlı ya da cansız varlık gibi, toplumumuz da zamanla bir sıra değişikliklere uğradı. Ana çizgisiyle, yani ekonomik temel ve sos­yal sınıf yapısı bakımından geçirdiğimiz değişikliklerin anlamı ve yönü ne oldu?

Soruya duruca karşılık bulmak için, kendi kendimize bir daha sorabiliriz: Türkiye’de Cumhuriyet, Mustafa Kemal’in ilk olarak gördüğü ve gösterdiği hedefe vardı mı? Daha kabaca söyleyelim: Tür­kiye’de Cumhuriyet, Saltanatı kökünden devirip, emperyalizmi kökünden kazıdı mı?

Bu sorulara yuvarlacık bir EVET yahut HAYIR ile karşılık vermek kadar bozuk metafizik veya skolâstik bir düşünce ve davranış olamaz. Cumhuriyetimizin gerçekliğinde yatan diyalektik büsbütün beklenmedik, şaşırtıcı gelişmeler gösterdi.

1- SALTANAT’ın tepesi Padişahlık ve Hilafetti. Saltanatın tabanı derebeyleşmiş Tefeci-Bezirgânlıktı. Cumhuriyet, tepedeki padişahlığı ve hilafeti kaldırdı.

Tabandaki Kadim Tefeci-Bezirgân Hacıağalık ne oldu?

Vaktiyle “irtica” denilen gericilik isyanlara, suikastlara giriştikçe ezildi. Kabuğuna çekildikçe rahat bırakıldı, hatta ayrıcalandı. Yalnız ara sıra tefeciliğe karşı resmi savaşlar açıldı. Yüzde ondan “aşırı” faizler kanunla yasaklandı.
Oysa, politikanın etkileyemediği kanunlar vardı. Türkiye ekonomisinde Kadim Tefeci-Bezirgân Sermayenin kökünü ancak genlikli (prosper: Müreffeh) ve hızlı bir modern sanayileşme kazıyabilirdi. Geniş üretim alanımız, toprakta küçük ekici, sanayide esnaf eliyle yürütüldükçe kaçınılmaz sonuç belliydi. En ufak teşkilâtına göz yumulmayan, her kımıldanışı ağa ağırlığı ile boğulan, bin bir devlet vergisi ve banka mükellefiyetleri altında her gün biraz daha ezilen KÜÇÜK ÜRETMENLER Tefeci-Bezirgân torbasında kekliktiler.

O yüzden en iyi niyetli olsun veya olmasın, bütün resmî yasaklar ister istemez kitapta kaldı. Hayatta Kadim Tefeci-Bezirgân ilişkileri, şehir bankalarından güç alarak bütün hınçları ve uğursuzluklarıyla işlediler. Eski “saltanatlarını” (yeni egemenliklerini) yürüttüler ve gitgide büyülttüler.

2- EMPERYALİZM’in tepesi -o günler- Yunan Kralı ile Türk Padişahının gölgelerine çöreklenmiş: İngiliz, Fransız, Amerikan, İtalyan vb… emperyalist silâhlı güçleriydi. Emperyalizmin Türkiye içindeki tabanı: yabancı komprador sermaye, yani bankalar ve şirketlerle onların acenteleriydi.

Mehmetçik, Yunan Ordusu’nu baskına uğratınca Yunan Kralını, maymun ısırdı, Türk Padişahının kavuğu devrildi. Emperyalist silahlı güçler paratonersiz kaldılar. Anayurtlarındaki grevlerde, halk hareketlerinde Sovyet İhtilâlini bastırmaya vakit bulamayan emperyalizmin silâhlı güçlerini de şeytan aldı götürdü. Tabandaki modern yabancı şirketlerle acenteler ne oldular?

Düyunu Umumîye alacaklıları “Şark İsyanlarını” ve şirketler “Gaziye suikastları” kışkırttıkça, yerli-yabancı firmalar devletleştirildi. Çoğunluğu Rum, Ermeni, Yahudi olan komprador burjuvazi “Vatandaş Türkçe Konuş” kampanyalarıyla sindirildi. Sermayeci tıkırına baktıkça okşanmaktan da öteye şımartıldı ve varsa yoksa biricik devlet gözdesi yapıldı.

Bunun üzerine pek imrendiğimiz özel sermaye külahları silâhları değiştirip yerli millî şirketler kılığında “adanmış toprağına” kavuştu. Uluslararası Finans-Kapital bütünlüğü içinde bir öz ve özel parça oldu. Türk’ler “Medenî Kıyafet” takınıp “Avrupalılaştılar”. Batılı kodaman turistler ve vaktiyle Türk’e tepeden bakan kompradorlar da “Türkleştiler.”

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonraki “Cemiyeti Akvam” (Uluslar Derneği) adını alan kozmopolitlik eğilimi, İkinci Dünya Savaşı’ndaki “Birleşmiş Milletler” biçimine doğru gelmişti. NATO, CENTO, Pentagon kemerlerini cankurtaran simitleri gibi kuşandık.

Cumhuriyetinin başlıca “hikmeti vücudu”: Birincisi, saltanatı (Türkçesi: DOĞU GERİCİLİĞİNİ), İkincisi Emperyalizmi (Türkçesi: BATI GERİCİLİĞİNİ) yok etmekti.

1919–29 arası Türkiye’de, Kadim doğu gericiliğinin kavuğu olan saltanat devrildi. O kavuğun örttüğü asıl doğu gericiliğinin başı: Tefeci-Bezirgânlık dımdızlak parladı kaldı. O yüzden eski “irtica”, yeni “gericilik”: budanmış ağaç gibi, her zamankinden daha zor kötekli ve daha gürbüz olarak, dört bucağımıza dal budak saldı.

1919–29 arası, Türkiye’de modern Batı gericiliğinin şapkası olan emperyalizm, silâhlı kuvvet biçimiyle önce kapıdan kovuldu. O şapkayı taşıyan eskimiş ve iler tutar yeri kalmamış komprador burjuvazi saf dışı edildi. Emperyalizm şapkasını yerli millî şirketler başlarına geçirdiler. Kapıdan kovulan yabancı sermaye: “Batıcı Demokrasi” ve “dış yardım” adı verilen Truva’nın Atıyla yurdumuza bacadan girdi. Bir de baktık, 1923 yılı Finans-Kapital şeytanının alıp götürdüğü yabancı silâhlı güçleri, aynı şeytan satamayıp geri getirdi. Ve yüzlerce üs’te yuvalandırdı.

O nedenlerle, kırk yıllık ara geçmeden: Birinci Kuvayimilliyecilikten sonra bir İkinci Kuvayimilliyecilik gerekti.

1919–29 yılları Birinci Millî Demokratik Devrim sosyal bir kümeye: “komprador burjuvaziye” karşı gerçekleşti. Ancak, kompradorların yerine, Türkiye’de, genlikli ve ilerici bir sanayi burjuvazisi geçemedi. “Eşsiz Örneksiz” Devletçiliğimiz sayesinde: tebdil gezen en kodaman eski kompradorlar, en kodaman, kadim Tefeci-Bezirgânlar ve en kodaman büyük toprak emlâk ağaları bankalar kubbesi altında harman edildi; hepsinden, son sistem “her mahallede bir milyoner” parolalı yerli millî FİNANS-KAPİTAL OLİGARŞİSİ yaratıldı.

1959–69 yılları İkinci Millî Demokratik Devrim, 27 Mayıs’ın ışığı altında çim çiğ aydınlandı. Burada, nükleer başlıklı Amerikan üslerine sırtlarını dayamış bulunan Finans-Kapital Oligarşisi, Mustafa Kemal’in “EMPERYALİZM” dediği BATI GERİCİLİĞİ’dir. Burada köylerimizi inlete inlete sömürdükçe biti kanlanan tefeci hacıağalık Mustafa Kemal’in “Saltanat” dediği DOĞU GERİCİLİĞİ’dir. Her iki gericilik de, 48 yıl önce Kuvayimilliyeci atalarımızın savaş açtıkları aynı iki başlı ejderhanın bugünkü gelişimidir. İki kahredici, iki lanet olası büyük başbelâmızdır.
Birinci Kuvayimilliyecilik: SİLÂHLI, askercil, sıcak savaştı. Bu savaşın bütün yokluklarına rağmen cephesi açıkça belirliydi. Stratejisi ve taktiği az çok genel kurallara göre basitti. Hedefi ise olağanüstü kolay anlaşılırdı.

İkinci Kuvayimilliyecilikte, cephe ne denli baş döndürücü, strateji ve taktik ne denli karmakarışık, hedef ne denli güç anlaşılır olursa olsun, Birinci Kuvayimilliyeciliğin devrimci, kutsal Mustafa Kemal gelenekli CUMHURİYET BAYRAĞI başımızdadır.

HİKMET KIVILCIMLI
(29 Ekim 1968)”

AHMET TANER KIŞLALI

Altan Öymen: Anlattığı Tehlike Bugün Sınırlarımızda

Ahmet Taner Kışlalı’yı ölümünün 15. yıldönümünde saygı ve özlemle anıyoruz. Anlattığı Tehlike Bugün Sınırlarımızda.

O günü bir kâbus gibi hatırlarım. CHP’de genel başkanlık görevinde bulunduğum dönemdeydi, Ankara’daydım. Sabah evde partiye gitmek için hazırlanıyordum. Televizyon açıktı. Bir son dakika haberi verildi. Konusu bir suikasttı. Hedef Ahmet Taner Kışlalı’ydı. Uğur Mumcu’ya yapılana benzer bir şekilde düzenlenmişti. Evden çıkıp bineceği arabasına, daha önceden bir patlayıcı yerleştirilmişti.  Kışlalı’nın arabasına geldiği sırada patlamıştı. Kışlalı yaralıydı, ambulansla hastaneye götürülmüştü.

Hemen çıkıp Kışlalı’nın evine yöneldim. Haberlerin gerisini arabanın radyosundan dinledim. Kışlalı’nın  bir kolu kopmuştu. Ama hastaneye yetiştirilmişti. Bunlar art arda verilen son dakika haberleriyle anlatılıyordu. Hastaneye yetiştirilmesi umut verici bir haberdi. Ama arkası gelmedi. Daha doğrusu acı bir haber halinde geldi. Kışlalı’yı kaybetmiştik.

Evine vardım. Orası artık bir cenaze eviydi. Ailesi, yakınları, arkadaşları, komşuları, okurları, tanıyanları, tanımayanları... Gelenlerin bir kısmı evin içindeydi, bir kısmı kapının dışında...

Gazetecilik, siyaset ve yazarlık

Anlatılanlardan çıkan sonuç şuydu: Suikastın, Mumcu’ya yapılan suikasttan farkı, patlayıcının arabanın değil, camın üzerindeki sileceğin altına, küçük bir paket içinde yerleştirilmiş olmasıydı. Kışlalı, sileceğin altındaki paketi görmüştü. Çıkarıp atmak istemişti. Patlama o sırada olmuştu. İstenen sonuç alınmıştı. Evde, eşi, ailenin o zaman en küçük kızı ile birlikteydi. O sabahki programlarına göre, onlar da evden Ahmet Taner Kışlalı’yla birlikte çıkacaklarmış. Kışlalı onlara, “Siz biraz durun da ben arabayı bir ısıtayım. Çocuk üşümesin” demiş. Öyle yapmasaymış, felaket, daha da büyük olacakmış. Bunlar, o gün yaşadıklarımdan hatırımda kalanlar... O günün sonrasından da aklımda, gene büyük üzüntüyle hatırladığım sahneler var. Ankara’da on binlerce insanın katıldığı çok heyecanlı törenler...

Kışlalı’nın milletvekilliği yaptığı Meclis binasının önünde, öğretim üyesi olduğu İletişim Fakültesi’nde, bakanlığını yaptığı Kültür Bakanlığı’nın Büyük Tiyatro Salonu’nda, yazarı bulunduğu Cumhuriyet gazetesinin Ankara Bürosu’nun önünde... Sonra Kocatepe Camii’ndeki cenaze töreni ve Karşıyaka Mezarlığı’nda toprağa verilişi... Bunların hepsine çok büyük topluluklar katıldı. Konuşmalar yapıldı. Cinayeti işleyenlere ve bunlara karşı yeterli tedbir almayan görevlilere tepkiler dile getirildi. Yapılan konuşmalarda, Kışlalı’nın ülkemize, basın, bilim ve siyaset hayatına yaptığı hizmetler anlatıldı.

Cenaze günü programında yer alan anma törenlerinin çokluğu da onu gösteriyordu: Kışlalı, o alçakça suikast gününe kadar 60 yıl sürmüş olan yaşamına, birçok alanda, birçok çalışma ve eser sığdırmıştı.

Ahmet Taner Kışlalı, 1939’da Tokat’ın Zile ilçesinde doğmuştu. Babası Ziraat Bankası memuru Hüsnü Kışlalı’ydı. Annesi Lütfiye Hanım, öğretmendi. Liseyi İstanbul’da Kabataş Lisesi’nde bitirdi. Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden mezun oldu. Fakültede okurken gazetecilikle de ilgilendi. Ankara’da çıkan Yeni Gün gazetesinde yazıişleri müdürlüğü yaptı. Yankı dergisinde yazılar yazdı.

Fakülteyi bitirdikten sonra öğretim görevlisi oldu. Paris’te hukuk fakültesinde doktorasını verdi. 1977’de CHP’den milletvekili seçildi. Ecevit hükümetinde Kültür Bakanlığı yaptı. Bakanlığın gerek yayın, gerek tiyatro-opera- bale alanındaki çalışmalarını çağdaşlaştıran atılımlar başlattı. Milletvekilliği 1980 darbesiyle sona erdikten sonra, Cumhuriyet gazetesinde yazarlığa başladı. Bir yandan da Ankara’da İletişim Fakültesi’nde profesör oldu. Siyaset bilimi dersleri verdi. Atatürkçü Düşünce Derneği’nde genel başkan yardımcılığı görevini üstlendi. Cumhuriyetin ilkeleri ve tarihi gelişimi üzerine yurdun birçok yerinde konferanslar verdi. Panellere katıldı.

Dayanılmaz hafiflik

Kışlalı’nın eserleri arasında, “Çağdaş Türkiye’deki Siyasi Güçler” konusundaki doktora tezinin yanında, İmge Yayınevi’nden yayımlanan “Siyaset Bilimi” ve “Kemalizm, Laiklik ve Demokrasi” adlı kitapları var. “Atatürk’e Saldırmanın Dayanılmaz Hafifliği” de, adından da anlaşıldığı gibi, Cumhuriyetin kurucusuyla ilgili haksız yayınlara karşı eleştirilerini içeren eseriydi. Büyük ilgi gördü. Birçok baskı yaptı. Kışlalı o eserinde de görüldüğü gibi, laiklik de dahil Cumhuriyetimizin değerlerine, hem yüreğiyle, hem de aklıyla bağlı olan bir düşünce adamıydı. Görüşlerini anlatırken, başka düşüncede olanları mantık yoluyla ikna etmeye çalışırdı. İleri sürdüğü görüşlerin gerekçelerini, belgelere dayanarak anlatırdı.

Tabii, Atatürk, Cumhuriyet, demokrasi gibi konularda aşırı derecede önyargılı bir karşı duruş içinde olanların, Kışlalı’nın anlatımlarıyla ikna edilebilmeleri kolay değildi. Ama o önyargılı kesimlerin dışında kalanlar, herhalde şunun farkındadır: Ülkemizin içinde ve dışında şu sıralarda yaşanan sorunlar izlendikçe, Kışlalı’nın özellikle bazı konulardaki duyarlılığında ne kadar haklı olduğu, daha iyi anlaşılıyor.

Kışlalı’nın haklılığı

Bir de, “laikçilik” diye isim konularak alay konusu yapılmak istenen laiklik ilkesinin ne işe yaradığını soranlar vardır. Acaba onlar şimdi ne düşünüyor? O ilkenin ne işe yaradığı, sınırlarımızın
dibine kadar gelmiş, hatta içine de girmiş olan şiddet örgütünün yaptıkları görüldükçe
anlaşılmıyor mu?..

“Ben hilafet devleti kurdum. Her şeyi şeriata göre düzenliyorum. İnsanları sadece dinlerine göre değil, mezheplerine göre de birbirinden ayırıyorum. Sadece benim mezhebimden olanları Müslüman sayıyorum. Gerisini kâfir ilan ediyorum. Başka dinlerden olanlar veya ateist olanlar zaten kâfirdir. Dediğimi yapmazlarsa idamları caizdir.” İdamları “caiz”... O cezaların kafa kesmek yoluyla infaz edilmesi de “caiz”... Bunların video çekimleriyle tüm dünyaya gösterilerek dehşet salınması da...
Laikliğin, başka birçok meziyetinin yanında, bu gibi gaddarlıkların ülkemize yaklaşmasına
fırsat vermemek gibi bir işlevi vardı. Bugünün Türkiyesi’nde, o ilke itilip kakıldıkça, o işlevin
yerine gelmesi de mümkün olmuyor.

Ahmet Taner Kışlalı, bu tehlikenin boyutlarını çok öncesinden beri hatırlatmaya çalışan bir bilim, siyaset ve düşünce adamımızdı. Dilerim, aramızdan ayrılışının bu yıldönümü, yazıp söylediklerinin yeniden hatırlanmasına ve ne kadar haklı olduğunun, daha iyi anlaşılmasına “vesile” olur...

Ölümsüzlüğünün 15. Yılında Kışlalı...

Mustafa Balbay

ankcum@cumhuriyet.com.tr

Prof. Dr. Ahmet Taner Kışlalı’nın alçakça düzenlenmiş bir terör saldırısı sonucu aramızdan koparılışının 15. yılındayız. Kışlalı’nın düşüncelerini, günlük olaylar karşısındaki yorumlarını, bugünkü güncel gelişmelerle birlikte gözümün önüne getirince şunu söylemeden edemiyorum: 
“Ahmet Taner Hoca Türkiye için, bizler için ne büyük kayıp. Ahmet Taner Hoca’nın düşünceleri ne kadar güncel...
” 21 Ekim 1999 Perşembe sabahı Ankara büromuzda olağan gündem toplantısının bitiminin hemen ardından odama geçtiğimde, saat 9.45 sıralarında acı bir telefon geldi. Kışlalı, aracına binerken ön camına bir kutu içine konan bombanın patlaması sonucu ağır yaralanmış ve hastaneye kaldırılmıştı. Bütün umudumuz yaşıyor olmasıydı. Hastanenin giriş katındaki görevliler tek cümle söyleyip bıraktılar, “Başınız sağ olsun.”
Bugün genç kızlığa yürüyen kızı Nilhan Nur henüz 1 aylıktı. Doktorların bir kaygısı da minik bebek ve annesiydi. 
Hastaneden gazeteye dönerken ne yapacağımızı biliyor olmanın çaresizliği içindeydik. “Susturamazlar”, “Yılmayacağız” gibi kararlı bir başlıkla 8 sütuna manşet atacaktık, tepkileri hemen altında verecektik, gazetenin önüne gelen, Anadolu’nun değişik kentlerinde meydanlarda buluşan hüzünlü insanların fotoğrafları ve tepkileriyle devam edecektik. 
Daha önce katledilen Prof. Muammer Aksoy, Uğur Mumcu, Doç. Bahriye Üçok, Çetin Emeç, Turan Dursun’un ardından bir Cumhuriyet aydınını daha teröre kurban vermiştik.

***

Kışlalı’nın o gün bedeni yaşamdan koparılmıştı. Ama ruhu yaşamaya devam ediyordu. Bir bakıma onu katledenler hedeflerine tam olarak ulaşamamışlardı. Kışlalı, gerek öğrencileriyle, gerek fikirleriyle, gerekse bıraktığı eserlerle her şeye karşın karanlık gidişin önünde sönmeyen bir meşale gibi yanmaya devam etti. 
Kışlalı’yı katledenler, sonraki yıllarda her şeye rağmen güçlenen tam bağımsızlıkçı, yurtsever, Atatürkçü düşünceleri benzer yöntemlerle bitiremeyeceklerini anladılar. Bedenleri ortadan kaldırılan aydınların her şeye karşın ruhları yaşamaya devam ediyordu. 
Çareyi bedenlerden önce ruhları öldürmekte aradılar. 
Bu nasıl olacaktı? 
Yurtseverler, Atatürkçüler bir bir tutuklanacak, ucu belirsiz davalarda yargılanacak, cezaevi yaşamına dayanamayacaklar, çok geçmeden ruhen ve bedenen iflas edecekler, pişmanlıklarını dile getirecekler, operasyonları gerçekleştirenler topluma da şunu söyleyecekler: 
“Bakın işte sizin bu ülke için her şeyi yapar dedikleriniz bir yıl bile dayanamadı, ruhunu teslim etti. İşte fikirler de bu kadar güçlüymüş...” 
Ama bunu da başaramadılar. Türkiye bu karanlık gidişi Anadolu’nun gücüyle sayıları az da kalsa yurtsever aydınların gücüyle aşacak.

***

Girişte Kışlalı’nın ne kadar güncel olduğunu vurgulamıştık. Bugün Mustafa Kemal’e, Kurtuluş Savaşı’na, Cumhuriyet devrimlerine saldıranlar işlerini kolay yapsın diye Kışlalı’ları katlettiler. 
Bu karanlık dönemi aşacağımıza olan inancımızın yanında bugünkü tabloyu da tüm çıplaklığıyla aktarma sorumluluğumuz var. Aydın tariflerinden biri şudur: “Gerçek aydın ülkesinin geleceğine harç taşıyan kişidir.” 
Bugünkü baskın aydın yapısı ise ne yazık ki geleceğin Türkiyesi’ne harç taşımak yerine iktidarın haracını yemeyi tercih ediyor. Topluma ve ülkeyi yönetenlere gerçekleri söylemekle sorumlu kişiler iktidarın kucağında iktidarın düşüncelerini topluma kabul ettirme işlevini üstlenmiş durumdalar. 
Bu yapıyı en iyi deşifre edebilecek ve karşısında bir sıradağ gibi durabilecek aydınların başında Kışlalı geliyordu. 
Bedeninin aramızdan ayrılışının 15. yılında Kışlalı’nın anısı önünde eğiliyoruz, dimdik duran fikirleriyle geleceğe yürüyoruz.  

Evet, kimdir Türk?

Türk olmanın ölçütü nedir?

11. yy. ile 13. yy. arasında Anadolu’ya gelen Türklerin sayısı 800 bin ile 1 milyon 300 bin arasında. Ama o sırada Anadolu’da yaşayan insanlar bunun tam on katı.

Türkler o insanlarla yalnız kan olarak değil, kültür olarak da karışmışlar. “Türk ulusu” dediğimiz şey de, ırkın değil, o ortak kültürün biraraya getirdiği toplumun adıdır.

Ege Tıp Fakültesi’nin altı yıl sürdürdüğü araştırmanın, “Anadolu Türk tipi” diye birşeyin olmadığı sonucunu vermesinin hayret edecek ne yanı var?

Kırgız da, Kazak da, Azeri de “soydaş” tır, ama bu ulusun bir parçası değildir.

Tıpkı Cezayirli ile ‘Iraklı’nın soydaş olmalarına karşın, aynı ulustan olmamaları gibi… Tıpkı Tuareg ve Berberi’lerin de, Arap olmalarına karşın, Magrip uluslarının bir parçası olmaları gibi…

İnsanları ne olduklarından çok, kendilerini ne hissettikleri önemlidir.

Özbek mi daha “biz”dendir, yoksa Güneydoğu’nun Türkçe bile bilmeyen köylü kadını mı? İstanbullu bir Ermeni’ye, Anadolu insanı mı daha yakındır, Ermenistan’daki soydaşı mı?

Tekirdağlı Yahudi, Amerika’da Türk ana-babadan doğan çocuktan daha “Türk” değil midir?

Buyurun! “Kürt milliyetçileri”ne yanıtlamaları için bir dizi soru…''

Ahmet Taner KIŞLALI

NEDEN KEMALİSTİZ

Atatürkçülük yerine "Kemalizm" sözcüğünü kullananlar artıyor.
Aslında aralarında bir ayrım olmaması gerekir. Ama ben Kemalizm demeyi niçin tercih ettiğimi her fırsatta açıklıyorum.
Birinci neden, Kemalizmin - tıpkı Leninizm gibi - evrensel bir kavram olması... İkinci neden, Atatürkçülük sözcüğünü, Marmaris'teki adam ve arkadaşlarının yıpratmış olması...
Önümde Almanya'dan yollanmış iki bildiri duruyor. Birincisini Sosyaldemokrat Halk Dernekleri Federasyonu, ötekisini de Türkiye Sosyaldemokratları Derneği yollamış... İkisinin de başlığı aynı:
"Neden Kemalistiz?"

10 Kasım 1995 günü, Hürriyet gazetesinde "Gerdan Atatürkçülüğü" diye bir yazı çıkmıştı:
Yazarın, bindiği uçaktaki dört hostesten ikisinin yakasında Atatürk rozeti bulunmaktan rahatsız olduğu anlaşılıyordu. Bundan "Gerdan Atatürkçülüğü"nün "avamlaştığı" sonucunu çıkarmıştı... Kendisi de "açık kart" oynadığını ve "Atatürkçü veya Kemalist olmadığını" açıklıyordu.
Çok hızlı, yetenekleri ve birikimi de çok sınırlı bir "numaracı cumhuriyetçi"nin, "Kemalist olmadığı" gibi müthiş bir açıklama (!) yapması, Aziz Nesin'in bile düş gücünü aşan bir olaydı. Nedense güldürü ustaları - kıskançlıktan olacak - "es" geçtiler. Ben de güldüm geçtim.
Ama yazıdaki ilkelliğe yönelik - yurtiçi ve yurtdışı - tepkilerden, benim telefonum, faksım ve posta kutum da "fazlasıyla" payını aldı.. Ve o yazı - PTT'nin yanı sıra - en çok da Atatürk rozeti satanlara yaradı.
Her geçen gün, THY çalışanlarının daha çoğunun yakasında Atatürk rozeti görüyorum!

Makedon, Hırvat, Bulgar, Rus, Alman, Yunan, İngiliz ve Romen bilim adamlarının oluşturduğu bir "Balkan Bilim Derneği" var. Birkaç ay önce yapılan genel kurulunu, Bulgar başkan şu sözlerle açmıştı:
"Atatürk'ü 20. yüzyılın en büyük dahisi kabul ediyoruz!.. Amacımız, Atatürk'ü hem kendi ülkelerimizde hem de bütün dünyada tanıtmaktır."
Dernek, "Atatürkü Düşümde Gördüm" isimli bir film yaptıracaktı. "Atatürk ve Balkanlar" kitabı hazırlanıyordu. Harf devriminin 70. yılının, 1998'de bütün dünyada kutlanması sağlanacaktı. Balkan ülkelerinde "Atatürk'ü Nasıl Tanıyorsunu?" konulu yarışmalar düzenlenecekti... Ve çeşitli Avrupa ülkelerinde şubeleri olan bir Atatürk Üniversite kurulacaktı...
Bir "32. Gün" izlencesinde, Vietnam'da bir ilkokul gösterilmişti. Karatahtada "Atatürk" yazılı idi. Ho Şi Min'in çocukları, Mustafa Kemal'in devrimini öğreniyorlardı... Ve son haber:
Kırgızıstan'da Başbakan Yardımcısı Prof. Osmanakun İbraimov yönetiminde "Uluslararası Atatürk Araştırma Vakfı" kuruldu. Azerbayacan'da - Bakü ve Nahcivan'da - bir "Atatürk Araştırmalar Vakfı" kurulması hazırlıkları içinde. Özbekistan'ın Stratejik Araştırmalar Vakfı ise, Kemalizmi öncelikle incelenecek konular arasına aldı.

Kuzey Kıbrıs'ta yapılan ve çok sayıda yabancı bilim adamının katıldığı "3. Uluslararası Atatürk Sempozyumu"nun sonuç bildirisinde şu satırlar bulunuyor:
"Atatürkçülük Türk milleti için bir öze dönüş hareketidir. Atatürkçü düşünce, sadece Atatürk dönemi Türkiyesi'nin zorluklarını çözmek ve bütün esir ve mazlum milletlere örnek olmakla kalmayan; akla, bilime ve fenne dayalı bir dünya görüşü olarak, gelecek yüzyıllara ışık tutacak bir sistemdir."
Bizim niçin Kemalist olduğumuz belli.
Türkiye'de bir din devleti, ya da etnik farklılıklara dayalı bir devlet kurmak peşinde olanların, neden Kemalizme karşı oldukları da belli.
İnanca dayalı olduğu ölçüde, her iki tutuma da saygı duymak gerekir... Ama "gerdan"dan yukarıya çıkamayan "yeni mandacılar"a saygı duyabilmek çok zor!..

24.12.1995
Ahmet Taner Kışlalı/Cumhuriyet

FAKİR BAYKURT

FAKİR BAYKURT’U ANIYORUZ!

27 Eylül 2014 Cumartesi günü Talip Apaydın amcamızı yitirmiştik. 19 Eylül 2003 babam Dursun Akçam’ın, 11 Ekim 1999 Fakir Baykurt’un ölüm tarihleridir. Sonbahar yapraklarını izler gibi, birbirine yakın güz günlerinde, birbiri ardı sıra toprağa düştüler. Toprağın çocuklarıydı onlar; toprağa döndüler.
Onlar, bugün aramızda olan ve varlıklarıyla onur duyduğumuz diğer yoldaşları, Mahmut Makal ve Mehmet Başaran gibi, 11 Nisan 1980 günü küçük kızının gözünün önünde bedenine on altı kurşun birden sıkılarak öldürülen türkü derleyicisi, Köroğlu Kolları’nın Yelatan dağlarının tutkulusu Ümit Kaftancıoğlu gibi Köy Enstitüsü ocağında közlenmiş apaydın kimliklerdi. Onları birer birer uğurladıkça sonsuzluğa, biz yoksullaşıyor ve yalnızlaşıyoruz. Karanlıklar, kavgalar çoğalıyor, onların boşalttığı o insanlık kokan, sevgi kokan havayı dünyanın egemenlerinin kışkırttığı kardeş kavgası ve kan kokusu dolduruyor.
Bugün on beşinci ölüm yıldönümünde onun izindeki aydınlığı konuşacağımız Fakir Baykurt da, adını andığım diğer enstitülü mücadele insanları da birer yoksul köylü çocuğu iken, hem bir öğretmen, hem bir öğretmen önderi, hem halk için politika yapan bir aydın, hem de ayağını kendi kültürüne basmış özgün birer yazar olmuşlardı. Birlikte oldukları sürece de birbirlerine can yoldaşlığı yaptılar.
Fakir Baykurt amcamla, Ardahan’da altı yedi yaşlarındayken bir tür sürgün olduğu Şavşat’tan geçerken mutlaka uğradığı, konuk olduğu, şimdi yerine iğrenç apartman bozuntuları dikilmiş, her taşında bin çekiç izi, el emeği bulunan koca taşlarla örenmiş evimizde tanışmıştım.
Köy Enstitülü yazarlar, içinde doğup yetiştikleri halk kültürünün çoğaltan ve yenileştiren seküler gücüyle düşünmüş ve davranmış, yapıtlarında o kültürün yenidendoğuşuna kapı açmışlar, yerel olanla evrensel bilgi ve estetiği harman etmeyi, insancıl bir bakış açısı kurmayı başarmış, Rabelais romanının Batı’da başlattığı Rönesans’a Anadolu’da eşlik etme yoluna çıkmışlardı. Esin aldıkları, içinde doğup büyüdükleri grotesk halk kültürüyle, korkunun yerine gülmeyi yeğlemiş, karanlığın yerine aydınlığı kurmuşlardı. Onların kitaplarıyla donanmış öğretmen ve aydın hareketi Anadolu’nun dağlarına, köylerine ışık tutmuştu. 12 Mart faşizme onların tuttuğu o güzel ışığı köreltmeye yetmeyince, 12 Eylül Amerikancı faşizmiyle bindiler ülkenin üstüne.
Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği olarak o güzel insanların anısında, ülkeyi kardeşçe yaşanacak iyilikler, güzellikler ülkesi yapmak için işlemiş, güne her sabah el ele, kol kola tutulan halay ve horonlarla başlamış Köy Enstitüsü ocağını kentleri de kapsayacak biçimde yeniden yakmak, imececi Anadolu kültürünü geleceğimizin de harcı yapmak için çaba gösteriyoruz. Özellikle de genç kardeşlerimizi aramıza bekliyoruz. Bu ateş, bu meşale yere düşmemeli…
Bugün edebiyat dünyasında kültür endüstrisinin pompaladığı, kendi güncel gerçekliğimiz yerine egemen politikaların kurguladığı, inanç ve kültür ayrılıklarını kışkırtan yapıtlar el üstünde tutuluyor. Araştırmanın, sorgulamanın yerine kulaktan dolma bilgiler, televizyon ekranlarından söylenen palavralar ve internet sayfalarından pompalanan yalanlar öne çıkarılıyor.
Anadolu topraklarını işgale gelmiş emperyalistlerle iktidarda kalmak için onlara işbirlikçiliği yapmış hilafet ve saltanat makamlarına karşı insanlık onurunu ve yurdunu savunmak için çıplak elle bir var olma kavgası olan, Kurtuluş Savaşı’yla ilgili yazılmış en güzel romanlar Talip Apaydın’ın Toz Duman İçinde, Vatan Dediler ve Köylüler üçlemesidir. Onunla ilgili bir yazı için göz attığım internet sayfalarında dolaşırken şöyle bir not çıkmıştı karşıma.
“Eserlerinin hemen hemen hepsinde vaktiyle Köy Enstitüleri’nde benimsetilmiş köy anlayışına uygun klişe anlayışı işler. Bu kitaplarda köy daima sefil ve sömürülmüştür. Köylü câhildir, hurafelere inanır. Müsbet hiçbir davranışları yoktur. Bu toplumda tek iyi insan köy öğretmenidir. Öğretmen, köylüyü eğiterek modern ve laık hâle getirmeye uğraşır. Eserlerinde Yaşar Kemâl, Kemâl Tahirve Orhan Kemâl’in etkisi görülür.”
Bu çarpık bakış açısının, bugün Cumhuriyet değerlerini savunduğunu, Mustafa Kemal’e sahip çıktığını iddia eden bazı kurum ve kişiler tarafından da paylaşılıyor olması ise, üzücü bir gerçekliktir.
Bu çarpık bakış açısına verilebilecek en güzel yanıtlardan birisi de, kendi adıma Fakir Baykurt’un başyapıtı saydığım ve Köy Enstitülü yazarların Anadolu Rönesansı’nda hangi öğeleri öne çıkardıklarının anlaşılabilmesi için tümüne birden örnek sayılabilecek Kaplumbağalar romanında başkahramanın eğitmen Rıza değil, köyün delisi Kır Abbas olmasıdır.

Değerli dostlar…
Fakir Baykurt,yazarlık damarının özünde, kendisini “bacaklarını gerip güne karşı işeyen” bir kişi olarak tanımlaması yatar. Baykurt, yine kendi deyimiyle, “İnsan hayatını karartan “beylerle, paşalarla” uğraşır… Baykurt’un yazın dünyasında, anası Elif’in evinde karşılaştığı, o sıra kafasındaki roman olan Kaplumbağalar’dan söz ettiğinde, “sivrelt kalemini halam, sivrelt de yaz” diye bağıran köylüsü Haçça Akdoğan’ın sesi hep duyulur. “”İstemeyenlerin ağzına tüküreyim!” demiştir Akçaköylü Haçça. Sonra da devam etmişti… “Dünyada insanın sıkıntısı bir çanak bulgurla, bir lokma kuru ekmeğe mi? Topal eşeğime yükler, ben iletirim senin çocuklarına! Sivrelt kalemini, durmadan yaz.”
Durmadan yazmıştır Baykurt… İçinde doğup büyüdüğü halk kültüründen aldığı çoğul ve yenileştirici güçle, önce o kültürün evrensel kültürle buluşması için öncülük etmiş, sonra da bir ayağını attığı Avrupa’dan yenileşmiş bir biçemle ses vermiştir.
Anadolu’nun Don Kişot’u Kır Abbas’ın yaratıcısıdır o! Ağalara, beylere karşı elde sopa ergişilerin önüne çıkmış, insanlık adına kavgaya durmuş, hak aramış, adalet istemiş Ulguş’un, Iraz ananın ele avuca sığmaz kavgacı, yaratıcı çocuğudur.
12 Eylül 1980'dan sonra, Batılı Şarkiyatçı bakış açısının ürünü olan sözde aydınlarımız enstitülü yazarlardan boşaltılan kültürel alanı farklı söylemlerle doldurdular. Onlara göre, halk ya da gelenek demek, “din” demekti! Tarikatlar ve din cemaatlerini halkla devlet arasında arabulucu kurumlar olarak gören (Asım Karaömerlioğlu, Orada Bir Köy Var Uzakta), doksanlı yıllardan sonra günlük yaşamın dinselleştirilmesini “Kültürel yapı(nın) devletin tercihini aşacak biçimde coğrafya ve yerellikle bütünleşmesi” (H. B. Kahraman, Doğu Batı) diye yorumlayan, yazdığı için öğretmenlik görevi bile elinden alınan, ödül kazandı diye sürüm sürüm süründürülen Fakir Baykurt’u “devlet destekli” bulan (O. Koçak, Defter) nice “demokrasi açılımcısı” düşünürler, yazarlar çıktı ortaya…
“UMUT ÜZÜMLERİ” İLE ORTAÇAĞ ZEBANİLERİ!...
Fakir Baykurt’un Kaplumbağalar adlı yapıtını Tunç Okan Umut Üzümleri adıyla filme aktarmıştı. Tunç Okan 25 yıl önce, 1978’de sansüre takılmış Kaplumbağalar’ı “Umut Üzümleri” adıyla yeniden çekti; film, gösterime çıktı… Tunç Okan’ın bu inadı nedendi acaba? 1978 yılının sansürcüleri belki de çoktan toprak olup gitti.
İzleme olanağı bulduk. Ne yazık ki, Umut Üzümleri, Kaplumbağalar’daki imgelem ve kültür zenginliğini kapsayamıyor…
Tunç Okan’ın Kaplumbağalar’ı “Umut Üzümleri” adıyla yayına hazırladığını ekinde haber veren gazetenin o günkü sayfalarında Irak’taki, Suriye’deki mezhep savaşları ile ilgili başka haberler de vardı. Emperyalizmin kışkırttığı ve kasıklarını tutarak güle güle izlediği Kuzey Afrika’dan Ortadoğu’ya, Yakın Asya’ya etrafımızı kan gölüne çeviren ve aradan altı ay bile geçmeden ülkemize de sıçrayan kültür, dil, din ve mezhep savaşlarında insan kanı dökülüyor, okullar, heykeller, bayraklar yakılıyor. Maraş’ta, Çorum’da, Sivas’ta döktürdüğü kan yetmemiştir emperyalizm ve yerli işbirlikçilerinin… Ulusal bayramların yerini dini törenler aldıkça, etnik kimlikler üzerinden yapılan kavga toplumsal mücadelenin, üretim, üleşim, insanca yaşam mücadelesinin yerine geçtikçe, insan kanı dökenler neredeyse ilahi bir haz duymaya başladılar.
Bizim demokrasi açılımcısı “kültür adamlarımız”dan, ekranlarımızdan ayrılmayan “edebiyatçılarımız”dan ise bu konularla ilgili bir tek tık çıkmıyor.
Tunç Okan 28 Nisan Pazar günü, Cumhuriyet Pazar Eki’nde kendisiyle yapılan söyleşide, arada, “Bu film koyu bir köy edebiyatı değil” demiş Tunç Okan. O kadar çok saldırı, o kadar çok yakıştırma yapıldı ki, “köy edebiyatı”na, adını ağzına alanın dili yanar oldu.
Oysa ki, Umut Üzümleri’ni filme alan Tunç Okan’ın günah çıkarırcasına söylediğinin tersine, köy çocuğu Fakir Baykurt’un başyapıtlarından olan Kaplumbağalar, “köy edebiyatı”nın tam da koyusudur. Tozak Köyü’nün Kır Abbası, Mihail Bahtin’in “Rabelais ve Dünyası”nda halk yaşamıyla ilişkilerini görünür kıldığı Rabelais’in Gargantuası, Pantakruel’i gibi direnir Ortaçağ karanlığına. Kır Abbas, eğitmen Rıza’dan da yardım alarak, toprağı elleriyle yararak Tozak kırına üzüm bağı kurar. Yalnız üzümün değil, ondan yapacağı şarabın da ardında, arzusundadır. Tozak köyünün bağ bozum şenliği, Rönesans kültürüne öncülük etmiş olan Rabelais romanına hak ettiği değeri vermiş Bahtin’in “Rönesans” ve “çoksesli roman” karnavalına çıkan bir yol gibidir. Ne Baykurt okumuştu Bahtin’i, ne Akçam, ne Apaydın, ne de türküler, destanlar, masallar derleyicisi Kaftancıoğlu… Onların kalemleri, halk kültürünü üstkültür ve evrensel estetikle buluştururken, Bahtin’in yapıtları Batı dillerine bile çevrilmemişti henüz. Ama onlar, içinde doğup büyüdükleri halk kültürü içindeki grotesk imgeleri tekil dilli iktidar kültürüne karşı yeniden kurup korku karşısında gülmecenin, şenlikçi bir geleneğin savaşçıları olmuştu…
Enstitülü yazarların metinleri, yaşamla olağanüstü iç içe öğeler barındırırlar; aynı zamanda, kendi anlatımları ve söylemleri içinde biriciklik taşırlar.
Fakir Baykurt da diğer Köy Enstitülü yazarlar da Rabelais romanında olduğu gibi yoğun bir takma ad, lakap kullanımı ile biçemini işlerler. Kır Abbas, Kel Bektaş, Çil Keziban, Pat Ali, Kaymak Muharrem, kahraman ve karakterlerin adlarıdır. Bu adlar zaman zaman grotesk öğelerle, dışkı ve sidiğin kullanıldığı tamlamalarla başka bir boyuta geçer: “osuruğu cinli”, “kır domuz”, “sidikli Senem”, “boklu Cennet”, “Güssün kancık”. Kimi zaman da halk kültürünün özgün biçimlerinden olan parodik manilere dönüşür: “Gıı Hörü/ yorgan yandı yörü”, “Hişt, adı Musa/ boyu kısa”
Roman başkişisi Kır Abbas, Kaplumbağa’lara “tekneli dayı” diye ad koymuştur. Kaplumbağalar ile Tozak köylülerinin yaşamı birbirine koşut yürür. Kır Abbas’ın gözleri kaplumbağa gözleri gibidir (s 46). Baykurt bu insan-hayvan-nesne alegorisi ile, diğer Köy Enstitülü yazarlar gibi Rabelais romanının özelliklerini Anadolu’ya taşımaktadır.
Kır Abbas, Kel Bektaş’ın karısına “Güssün kancık” diye seslenmektedir. Adamın evinde ve yanında da “Ulan Güssün, ulan Güssün sen huylu has bir avrattın da neden bana düşmedin ha?” diye bağırır (s 302).
Tozak köylüleri, kıraç ve taşlık bir alanı imeceyle bele kadar kazarak Rıza eğitmenin gösterdiği şekilde “krizma” yapmış, bu alanı bağa dönüştürmüştür. Beş yıl sonra ürün veren bağdaki bağ bozumu şenlikleri tam bir karnaval havası içinde geçmiştir.
Köyün delisi Kır Abbas at binmiştir, diğer herkes yayadır. Dokuz delikanlı posta bürünüp boynuz takmış, koç kılığına girmiştir. Bağın girişinde kapıyı tutarlar ve geçiş hakkı olarak dokuz güzel kız isterler köyden. Oğlanlarla kızlar eşleşirler, atlı Kır Abbas’a yolu açarlar.
Köylünün imeceyle kazıp ortak bağ durumuna getirdiği taşlık alan köye ölçüm için gelen ve günlerce köylüden olmadık şeyler isteyerek yiyip içen kadastrocular tarafından köylünün hazine arazisine el koyması olarak yorumlanmış, Tozak köylüleri suçlu duruma düşmüştür.
Romanın sonunda köylü devlet bürokrasisiyle baş edemeyeceğini anlayınca yoktan var ettiği bağı hayvanlarına yedirip dümdüz eder. Bağda yıllar içinde mutlu bir yaşam sürmüş, üreyip çoğalmış “tekneli dayılar” da dört bir yana dağılarak köyden uzaklaşır.
Sonsuzluğa göç edişinin on beşinci yılında Fakir Baykurt amcamı anarken uzak bir yayla anısıyla sözlerimi noktalamak istiyorum. Bir yayla düğününde, köylümüz Vıji Alişan’ın oğlu, arkadaşım Kurban’ın düğününde geniş bir yayla damında el ele kol kola oynuyorduk. Birden yayla damının güneşe açılan kapısında kravatlı karartılar belirdi. Davul zurna sustu, oyun durdu. Köyümüzden yetişmiş ve oldukça büyük makamlara gelmiş bir politikacı içeri girmişti. Herkes saygıyla onlara bakıyordu. Gelen kişi kalabalığı süzdü gözleriyle, düğün sahibi Alişan’a döndü. “Alişan” dedi, “nedir bu rezillik, burası Müslüman evi değil mi? Neden kadını kızı, erkeği bir araya doldurmuşsunuz?” O politikacı da o köyde, o güzel gelenekler içinde yetişmişti oysa. Alişan buz gibi olmuştu. Sarardı, sendeledi. Sonra ağırdan konuştu: “Beyim” dedi; “bizim aramızda fesat yok, sen istersen dışarı çık!”

Hepinizi saygıyla, sevgiyle selamlıyorum, Fakir aydınlıkları diliyorum.

13 Ekim 2014, Alper AKÇAM


Karikatür: Köksal Çiftçi

YOKSUL ANADOLU'NUN
ZENGİN GÖNLÜ FAKİR BAYKURT
Yazı: Ali Rıza Özkan 
Karikatür: Köksal Çiftçi

Dumanı bitmeyen Madran dağını solunuza, yiğidi ve söğüdü bol Bozdoğan’ı da arkanıza aldığınızda, Nazilli’ye doğru uzanan inciri, üzümü, armudu, tütünü, buğdayı ile sanki hiç bitmeyecek bir bereketin fışkırdığı koca bir ovanın ortasına düştüğünüzü anlarsınız. Menderes nehrine ulaşmak için aceleyle akan Akçay size eşlik ederken koca koca ayıların insanlara dostluk kurduğu Madran dağı dünyanın en eski ve en verimli ovalarından birisini yüzlerce yıldır izlediği noktadan ismini duyduğunuz anda sizi Asya’nın ateşi ile buluşturacak bir köyü gösterir: Alamut köyü.



Türkmen Yörüklerinin 20. yüzyılın başında yerleşik hayata geçmeye karar verdiklerinde Rum ağalardan peşin parayla satın aldıkları ve alır almaz ilk iş olarak ismini değiştirdikleri işte bu köyde tanıdım Fakir Baykurt’u.



Sıcak bir yaz günü, tatil sessizliğini sadece benim gibi öğretmen çocuklarının bozabildiği okul bahçesinde oynarken Hasan Özkan’ı sorduğunda aklıma ilk gelen kasabadan “büyük” bir adamın gelmiş olabileceği idi. Hoş, Fakir Baykurt da, ilköğretim müfettişi olarak onlardan daha az yetkili değildi. Ancak, Alamut’a geliş sebebi bu değildi. Türkiye Öğretmenler Sendikası genel başkanı olarak, Ege öğretmenlerinin örgütlenmesinde babama daha fazla iş düşüyordu. Kısa bir konuşmadan sonra görevi kabul eden babamla bu bıyıksız, tuhaf görünüşlü ama oldukça sevimli “amca”nın geçmişe dair sohbetleri sanırım dünya, ülkemiz, düşmanlarımız ve görevlerimiz hakkında duyduğum ilk cümlelerdi.



Fakir Baykurt gittikten sonra, babamın bize büyük bir disiplin içerisinde okuttuğu kitaplardan bazılarının yazarı olduğunu da öğrendik. Efkar Tepesi, Amerikan Sargısı, Irazcanın Dirliği, Onuncu Köy… Her akşam yemekten sonra kardeşlerimle babamın çevresine toplanıp yüksek sesle okuduğumuz ve her 5-10 sayfadan sonra babamın mutlaka özet geçip dikkatimizi sınava tabi tuttuğu kitaplar!



Bizim dünyamızın kalemi, Baykurt



Ülkemizde yaşayan ve bize emirler verebilen yabancılar, yoksul ama onurlu insanlar, bizim gibi görünen ama küçücük bir çıkar uğruna en yakınlarını satan kalleşler… “dünya ahvali” Fakir Baykurt’un kalemiyle gözlerimizin önünde canlanıyordu. Irazca anayı hafızamda kendi anam gibi capcanlı hatırlarım, hâlâ.



Fakir Baykurt konuşurken de, yazarken de kuşkuya yer vermeyecek netlikte ifadeler bulur, öylesine renkli sözcükler çıkarırdı ki, domatesi tüm kırmızılığı ile, patlıcanı tüm tombulluğu ve morluğu ile gözlerinizin önünde canlandırabilirdiniz. Çocukluğumu Fakir Baykurt gibi bir yazar eşliğinde yaşamış olmam nedeniyle çok şanslı olduğumu söyleyebilirim.



Uzun süren bir yolculuk sonrasında, bir tarlanın ortasında arabadan indiğinizde üstünüze gelen tazeliktir, Fakir Baykurt. Siz ne kadar büyük kentlerin doğaya aykırı çoğalan kütlesinin parçası olsanız da, Baykurt’un kaleminden çıkmış sözcüklerle karşılaşır karşılaşmaz, köklü ve derin bir bağın aranızda olduğunu hemen fark edersiniz. Türkçe’dir o! Sanki, yüzlerce yıldır birlikteymişiz gibi, gelir gönlümüzün en güzel köşesine kıvrılıverir. Çünkü, bizim gibi hisseder. Bizim gibi kızar. Bizim gibi sever. Bizim gibi düşünür.

Köylü romanı olur mu?

Fakir Baykurt ile beraber Talip Apaydın, Mahmut Makal, Dursun Akçam gibi yazarlara “köylü yazar” dediler. Bu “köylü”lük aslında onları kente kabul etmeyen, hatta yazarlıklarına da itiraz eden bir “kulp” görevi üstleniyordu. Daha sonra bu daha da yaygınlaştı. İbrahim Balaban köylü ressam, Süreyya Duru köylü yönetmen gibi…

Köyü anlattığı için bir sanat eserinin üslup, içerik vs. hiçbir benzeşik yanı olmasa da diğer eserlere aynı başlık altında değerlendirilmesi, her şeyden önce sanatın sınıflandırılması ile uyumsuz. Zaten burada amaç, sanatsal bir kategori yaratmak değil, tersine “köylü” damgası ile bu eserleri ve yaratıcılarını “yüksek sanat” çevresinin dışında tutmaktı. Belki, kendi aralarına almadılar ama, Fakir Baykurt’la kendi hayatına, varlığına ayna tutan, sorgulayan benim gibi milyonlarca kişi bu sanatçılarımıza evlerinin de yüreklerinin de en güzel köşesini ayırdı.

Kendilerini “kentsoylu” olarak sınıflandırıp yeteri kadar komikleşen küçük burjuva eleştirmenlerin yaftalamalarının aksine, Fakir Baykurt köyü anlatmaz. 19. Yüzyıl Avrupa’sının romantik bir köy/doğa yazarlığının çok uzağındadır, o. Baykurt köy ile kent ayrımı da yapmaz. O’nun öyküleri dönüşen sınıf ilişkilerini, proleterleşen köylüleri, ülkemizi örümcek gibi saran emperyalizmi ve bir tarlanın bir ucunda, bir arığın başında başlayan direnişi, kavgayı, “ateşi ve ihaneti” anlatır. Bu haliyle, Baykurt’un öyküleri evrenseldir. Dünyanın herhangi bir yerinde karşılaşabileceğiniz hikayelerdir hepsi. Bir yanında Cengiz Aytmatov varsa, diğer yanında Miguel Ángel Asturias vardır.

Genel Öğretmen Boykotu

Türkiye’nin o güne kadar gördüğü en büyük emekçi hareketlerinden birisi olarak tarihe yazılan “Genel Öğretmen Boykotu”, Fakir Baykurt’un Gaziantep-Fevzipaşa’da sürgün-memur statüsünde tutulmasına rağmen, el birliği ile örgütlendi. Öğretmenler sadece kendi özlük hakları için greve gitmiyorlardı. Hatta, daha da fazlası olarak, öğretmenler aslında milli bir eğitim için greve gidiyorlardı!

TÖS Genel Yönetim Kurulunun kararı şöyledir :

“Bugüne kadar yapılan her uyarı ve düzeltici her uygulamayı, türlü - çeşitli iftira ve bühtanlarla boğan iç ve dış çıkarcılar, bu bakımsız ve perişan devlet eğitimini halkın çocuklarına bırakıp kendi öz çocukları için özel okullar açmışlar ve açtırmışlardır. Yöneticilerimiz, kendi öz çocuklarını çoğunlukla dış ülkelerde okutmakla, oradan diploma aldırmaktadırlar. Sömürgeci ülkelerin yolladığı uzman, barış gönüllüsü ve üretim artığı bayat süt tozlarıyla ve bugünkü genel işleyiş ve görünüşleriyle böyle bir eğitim, «millî» bir eğitim olma niteliğini yitirmiştir.

…

Bundan sonra öğretmenlerimize düşen, başlarını kaldırmak, tarihin ve Türk milletinin önünde son sözünü söylemektir.

Çünkü :

Öğretmen yalvarmaz,

Öğretmen boyun eğmez,

Öğretmen el açmaz.

Öğretmen Almanya'ya, Hollanda'ya işçi çöpçü gitmez.

Öğretmen dövülmez,

Öğretmen yakılmaz,

Öğretmen kıyılmaz,

Öğretmen sürülmez,

Öğretmen DERS verir.

Öğretmen eline teslim edilen çocukları ve milletin kendisini EĞİTİR.

Öğretmen horlanmaz, öğretmene SAYGI duyulur...”

15-19 Aralık 1969’da bütün yurtta öğretmenlerin genel greve gitmesi 15-16 Haziran 1970’de İstanbul’da patlayacak işçi direnişinin de habercisidir, sanki. Ülke çapında 109 bin öğretmen greve katılır. Bunlardan 50 binine adli kovuşturma açılır. 45.200 öğretmene “maaş kesim cezası” uygulanır.

Daha 5 ay önce, Kayseri’de yapılan TÖS Genel Kongresi gericiler tarafından yakılmak istenmişti. Dönemin Milli Eğitim Bakanı’nın sadece seyretmekle yetindiği saldırı, kongrenin düzenlendiği sinema salonunu kuşatan gericilerin “komünist öldüren cennetlik olur” kışkırtmasıyla kundaklanmış, ancak erken farkına varılmasıyla can kaybı olmamıştı. Yıllar sonra Sivas’ta Pir Sultan Şenlikleri sırasında da aynı tezgah tekrar piyasaya sürülecek ve bu kez ülkemizin en kıymetli aydınları bir otelde katledileceklerdi.

Fakir Baykurt roman, öykü, şiir yanında toplum ve eğitim yazıları da kaleme aldı. Yılanların Öcü, Irazca’nın Dirliği, Kaplumbağalar’ın da aralarında olduğu 13 romanı, Çilli, Efendilik Savaşı, Onbinlerce Kağnı, Sınırdaki Ölü gibi 14 öykü kitabı, 2 şiir, Yandım Ali, Sakarca, Saka Kuşları gibi 6 çocuk kitabı ve Efkar Tepesi, Kale Kale gibi 5 toplum ve eğitim hakkındaki görüş ve yorumlarını içeren kitabı yayınlandı. Gürcüce’den Çince’ye kadar dünyanın pek çok diline eserleri çevirildi. Yabancı ülkelerde yayınlanan kitapları oralarda ödüller aldı. Ülkemizde ise, Yunus Nadi, Orhan Kemal, TDK gibi yazarın edebi yetenekleri yanında toplumsal olayları yansıtma derinliğine de önem veren kurumlardan aldığı pek çok ödülü vardır. Ayrıca 7 ciltlik hayatını anlattığı “özyaşam” dizisi, 11 Ekim 1999’da pankreas kanserine yenik düşmesi ile yarım kaldı.

Beğen